DEHB bilan og’rigan shaxslar zo’ravonlikka aralashish xavfi yuqori

Intim hamkor zo’ravonlik – bu ishqiy munosabatlar doirasida sodir bo’ladigan har qanday zo’ravonlik. Bu jismoniy, jinsiy yoki ruhiy zo’ravonlikni o’z ichiga oladi. Intim sherigiga nisbatan zo’ravonlik jamiyat salomatligi uchun jiddiy muammo bo’lib, ko’pincha jabrlanuvchi uchun bir qator salbiy jismoniy va hissiy oqibatlarga olib keladi. Oxirgi hisob-kitoblar shuni ko’rsatadiki, AQShda taxminan 61 million ayol va 53 million erkak hayotlarining bir bosqichida sheriklari tomonidan psixologik tajovuzga duch kelishgan.

Intim sherik zo’ravonlik erkaklarga qaraganda ayollarga ko’proq ta’sir qiladi, deb ishoniladi. Biroq, intim sherik zo’ravonlik ko’pincha er-xotin ichida har ikki yo’nalishda ketadi. Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, sheriklar o’rtasidagi zo’ravonlikning eng keng tarqalgan shakli sheriklar o’rtasidagi o’zaro zo’ravonlikdir. Hamma emas, lekin ko’pchilik intim sherik zo’ravonligi qurboni bo’lgan shaxslar ham uning jinoyatchilari bo’lgan.

Jinsiy zo’ravonlik “boshqa shaxs tomonidan jabrlanuvchining roziligisiz yoki rozilik berish yoki rad etishga qodir bo’lmagan shaxsga nisbatan sodir etilgan yoki sodir etilgan jinsiy harakat” deb ta’riflanadi. Notanish odamlarga nisbatan jinsiy zo’ravonlik harakatlari ko’pincha ommaviy axborot vositalarining e’tiborini jalb qilsa-da, bu ko’pincha yaqin sheriklar o’rtasida sodir bo’ladi. Ma’lumotlar shuni ko’rsatadiki, o’tgan yili ayollarning taxminan 4,2 foizi va erkaklarning 2,4 foizi kamida bir marta jinsiy zo’ravonlikni boshdan kechirgan.

Tadqiqot muallifi Gonsalo Arrondo va uning hamkasblari o’smirlar va kattalardagi DEHB, yaqin sheriklar zo’ravonligi va jinsiy zo’ravonlik o’rtasidagi bog’liqlikni o’rganishni xohlashdi. DEHB – bu doimiy e’tiborsizlik, giperaktivlik va impulsivlik shakllarida namoyon bo’ladigan neyrorivojlanish buzilishi. Bu odatda bolalikdan boshlanadi va kattalarga qadar davom etishi mumkin, bu klinik tashxis va tegishli davolashni talab qiladi.

Bolalikdagi DEHB keyingi hayotda antisosyal xatti-harakatlarning muhim xavf omilidir. Aynan shuning uchun tadqiqotchilar ushbu kasallikka chalingan odamlar zo’ravonlik harakatlarida jinoyatchi yoki qurbon sifatida ishtirok etishlari mumkinligiga ishonishdi. Ular, shuningdek, ushbu assotsiatsiyani o’rganuvchi bir nechta tadqiqotlar mavjudligini bilishgan, ammo natijalar ko’pincha bir-biriga zid bo’lgan.

Tadqiqot guruhi ma’lum bir tadqiqot mavzusi bo’yicha yanada kengroq va ishonchli xulosalar chiqarishga qaratilgan bir nechta mustaqil tadqiqotlar ma’lumotlarini birlashtiradigan va sinchkovlik bilan tekshiradigan meta-tahlil, statistik usulni amalga oshirdi. Ular DEHB bilan og’rigan shaxslar ishtirokidagi tadqiqotlarga e’tibor qaratdilar, ular jinsiy yoki IPVda, jabrlanuvchi yoki jinoyatchi rolida ishtirok etish bilan bog’liq ma’lumotlarni tahlil qilishdi.

Qidiruv natijasida tadqiqotchilar tomonidan belgilangan mezonlarga javob beradigan 14 ta turli tadqiqotlar topildi. Ushbu tadqiqotlarning barchasi 2001 va 2021 yillar oralig’ida nashr etilgan. Ushbu tadqiqotlarning o’ntasi Qo’shma Shtatlarda, to’rttasi esa Evropadan (Angliya, Germaniya, Daniya va Shvetsiya) o’tkazilgan.

Hammasi bo’lib, tadqiqotlar 1,111,557 kishini o’z ichiga oldi, har bir tadqiqot uchun o’rtacha namuna hajmi 14,816 ishtirokchini tashkil etdi. Tadqiqotlarning aksariyati yoshlar yoki o’smirlar ustida o’tkazildi. Yetti nafari yaqin sherigiga zo‘ravonlik qilgan, besh nafari jinsiy zo‘ravonlikka uchragan va ikkitasi ikkalasi ham xabar bergan.

Tadqiqotchilar shuni aniqladilarki, DEHB bilan og’rigan shaxslar, bu buzuqliksiz shaxslarga qaraganda, yaqin sheriklar bilan zo’ravonlik qilish ehtimoli 2,5 ga yuqori. Eng katta tadqiqot hisob-kitobdan olib tashlanganida, koeffitsientlar 1,87 baravar yuqori edi.

Jinsiy zo’ravonlik bo’yicha tadqiqotlar tahlili tadqiqotlar natijalarida katta farqlarni ko’rsatdi, ammo o’rtacha hisobda DEHB bo’lgan shaxslar bu buzuqliksiz shaxslarga nisbatan jinsiy zo’ravonlik jinoyatchisi bo’lish ehtimoli 2,73 ga yuqori edi.

DEHB bilan og’rigan shaxslar ham jinsiy, ham yaqin sheriklar tomonidan zo’ravonlik qurboni bo’lish ehtimoli ko’proq edi. Ularning intim sherik zo’ravonlik qurboni bo’lish ehtimoli DEHB bo’lmagan shaxslarga qaraganda 1,78 baravar yuqori edi. Biroq, natijalar tadqiqotlar bo’yicha juda farq qildi. Agar ba’zi tadqiqotlar hisob-kitobdan chiqarib tashlangan bo’lsa, ortib borayotgan koeffitsientlar yo’qoldi. Jinsiy zo’ravonlik qurboni bo’lish ehtimoli 1,84 ga ko’proq edi va ular hatto maxsus tadqiqotlarni hisobga olmaganda ham yuqori bo’lib qoldi.

“Bizning natijalarimiz yuqori klinik va ijtimoiy ahamiyatga ega, ammo noto’g’ri talqin qilinishi mumkin. Bir tomondan, biz kamdan-kam uchraydigan hodisaning nisbiy xavflarini taqdim etganimizni ta’kidlashimiz kerak. Shu sababli, bizning natijalarimiz DEHB bilan kasallangan shaxslarni qoralash uchun ishlatilmasligi kerak, chunki bu kasallikka chalingan ko’pchilik sheriklar tomonidan zo’ravonlik yoki jinsiy qurbon bo’lish holatlarida ishtirok etmaydi “, deb xulosa qilishdi tadqiqot mualliflari.

“Boshqa tomondan, DEHB zo’ravonlik sodir etish yoki qurboni bo’lish xavfining sezilarli darajada oshishi bilan bog’liqligini minimallashtirmaslik kerak, chunki yaqin sheriklar uchun zo’ravonlik va jinsiy zo’ravonlik ulardan azob chekayotgan odamda doimiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.”

Tadqiqot DEHB bo’lgan shaxslarning o’ziga xos xususiyatlarini ilmiy tushunishga muhim hissa qo’shadi. Ammo shuni ta’kidlash kerakki, ko’p hollarda yaqin sheriklar zo’ravonligi va jinsiy zo’ravonlik DEHB bilan kasallangan shaxslarni o’z ichiga olmaydi. Bolalikda DEHB tashxisi qo’yilgan shaxslarning aksariyati zo’ravonlik holatlarida ishtirok etmaydi. Bundan tashqari, ushbu tahlillarni amalga oshirishda tadqiqot mualliflari boshqa ruhiy kasalliklarni nazorat qilmagan. Olingan natijalarga DEHBdan boshqa ruhiy kasallik sabab bo’lishi mumkin.

Intim hamkor zo’ravonlik – bu ishqiy munosabatlar doirasida sodir bo’ladigan har qanday zo’ravonlik. Bu jismoniy, jinsiy yoki ruhiy zo’ravonlikni o’z ichiga oladi. Intim sherigiga nisbatan zo’ravonlik jamiyat salomatligi uchun jiddiy muammo bo’lib, ko’pincha jabrlanuvchi uchun bir qator salbiy jismoniy va hissiy oqibatlarga olib keladi. Oxirgi hisob-kitoblar shuni ko’rsatadiki, AQShda taxminan 61 million ayol va 53 million erkak hayotlarining bir bosqichida sheriklari tomonidan psixologik tajovuzga duch kelishgan.

Intim sherik zo’ravonlik erkaklarga qaraganda ayollarga ko’proq ta’sir qiladi, deb ishoniladi. Biroq, intim sherik zo’ravonlik ko’pincha er-xotin ichida har ikki yo’nalishda ketadi. Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, sheriklar o’rtasidagi zo’ravonlikning eng keng tarqalgan shakli sheriklar o’rtasidagi o’zaro zo’ravonlikdir. Hamma emas, lekin ko’pchilik intim sherik zo’ravonligi qurboni bo’lgan shaxslar ham uning jinoyatchilari bo’lgan.

Jinsiy zo’ravonlik “boshqa shaxs tomonidan jabrlanuvchining roziligisiz yoki rozilik berish yoki rad etishga qodir bo’lmagan shaxsga nisbatan sodir etilgan yoki sodir etilgan jinsiy harakat” deb ta’riflanadi. Notanish odamlarga nisbatan jinsiy zo’ravonlik harakatlari ko’pincha ommaviy axborot vositalarining e’tiborini jalb qilsa-da, bu ko’pincha yaqin sheriklar o’rtasida sodir bo’ladi. Ma’lumotlar shuni ko’rsatadiki, o’tgan yili ayollarning taxminan 4,2 foizi va erkaklarning 2,4 foizi kamida bir marta jinsiy zo’ravonlikni boshdan kechirgan.

Tadqiqot muallifi Gonsalo Arrondo va uning hamkasblari o’smirlar va kattalardagi DEHB, yaqin sheriklar zo’ravonligi va jinsiy zo’ravonlik o’rtasidagi bog’liqlikni o’rganishni xohlashdi. DEHB – bu doimiy e’tiborsizlik, giperaktivlik va impulsivlik shakllarida namoyon bo’ladigan neyrorivojlanish buzilishi. Bu odatda bolalikdan boshlanadi va kattalarga qadar davom etishi mumkin, bu klinik tashxis va tegishli davolashni talab qiladi.

Bolalikdagi DEHB keyingi hayotda antisosyal xatti-harakatlarning muhim xavf omilidir. Aynan shuning uchun tadqiqotchilar ushbu kasallikka chalingan odamlar zo’ravonlik harakatlarida jinoyatchi yoki qurbon sifatida ishtirok etishlari mumkinligiga ishonishdi. Ular, shuningdek, ushbu assotsiatsiyani o’rganuvchi bir nechta tadqiqotlar mavjudligini bilishgan, ammo natijalar ko’pincha bir-biriga zid bo’lgan.

Tadqiqot guruhi ma’lum bir tadqiqot mavzusi bo’yicha yanada kengroq va ishonchli xulosalar chiqarishga qaratilgan bir nechta mustaqil tadqiqotlar ma’lumotlarini birlashtiradigan va sinchkovlik bilan tekshiradigan meta-tahlil, statistik usulni amalga oshirdi. Ular DEHB bilan og’rigan shaxslar ishtirokidagi tadqiqotlarga e’tibor qaratdilar, ular jinsiy yoki IPVda, jabrlanuvchi yoki jinoyatchi rolida ishtirok etish bilan bog’liq ma’lumotlarni tahlil qilishdi.

Qidiruv natijasida tadqiqotchilar tomonidan belgilangan mezonlarga javob beradigan 14 ta turli tadqiqotlar topildi. Ushbu tadqiqotlarning barchasi 2001 va 2021 yillar oralig’ida nashr etilgan. Ushbu tadqiqotlarning o’ntasi Qo’shma Shtatlarda, to’rttasi esa Evropadan (Angliya, Germaniya, Daniya va Shvetsiya) o’tkazilgan.

Hammasi bo’lib, tadqiqotlar 1,111,557 kishini o’z ichiga oldi, har bir tadqiqot uchun o’rtacha namuna hajmi 14,816 ishtirokchini tashkil etdi. Tadqiqotlarning aksariyati yoshlar yoki o’smirlar ustida o’tkazildi. Yetti nafari yaqin sherigiga zo‘ravonlik qilgan, besh nafari jinsiy zo‘ravonlikka uchragan va ikkitasi ikkalasi ham xabar bergan.

Tadqiqotchilar shuni aniqladilarki, DEHB bilan og’rigan shaxslar, bu buzuqliksiz shaxslarga qaraganda, yaqin sheriklar bilan zo’ravonlik qilish ehtimoli 2,5 ga yuqori. Eng katta tadqiqot hisob-kitobdan olib tashlanganida, koeffitsientlar 1,87 baravar yuqori edi.

Jinsiy zo’ravonlik bo’yicha tadqiqotlar tahlili tadqiqotlar natijalarida katta farqlarni ko’rsatdi, ammo o’rtacha hisobda DEHB bo’lgan shaxslar bu buzuqliksiz shaxslarga nisbatan jinsiy zo’ravonlik jinoyatchisi bo’lish ehtimoli 2,73 ga yuqori edi.

DEHB bilan og’rigan shaxslar ham jinsiy, ham yaqin sheriklar tomonidan zo’ravonlik qurboni bo’lish ehtimoli ko’proq edi. Ularning intim sherik zo’ravonlik qurboni bo’lish ehtimoli DEHB bo’lmagan shaxslarga qaraganda 1,78 baravar yuqori edi. Biroq, natijalar tadqiqotlar bo’yicha juda farq qildi. Agar ba’zi tadqiqotlar hisob-kitobdan chiqarib tashlangan bo’lsa, ortib borayotgan koeffitsientlar yo’qoldi. Jinsiy zo’ravonlik qurboni bo’lish ehtimoli 1,84 ga ko’proq edi va ular hatto maxsus tadqiqotlarni hisobga olmaganda ham yuqori bo’lib qoldi.

“Bizning natijalarimiz yuqori klinik va ijtimoiy ahamiyatga ega, ammo noto’g’ri talqin qilinishi mumkin. Bir tomondan, biz kamdan-kam uchraydigan hodisaning nisbiy xavflarini taqdim etganimizni ta’kidlashimiz kerak. Shu sababli, bizning natijalarimiz DEHB bilan kasallangan shaxslarni qoralash uchun ishlatilmasligi kerak, chunki bu kasallikka chalingan ko’pchilik sheriklar tomonidan zo’ravonlik yoki jinsiy qurbon bo’lish holatlarida ishtirok etmaydi “, deb xulosa qilishdi tadqiqot mualliflari.

“Boshqa tomondan, DEHB zo’ravonlik sodir etish yoki qurboni bo’lish xavfining sezilarli darajada oshishi bilan bog’liqligini minimallashtirmaslik kerak, chunki yaqin sheriklar uchun zo’ravonlik va jinsiy zo’ravonlik ulardan azob chekayotgan odamda doimiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.”

Tadqiqot DEHB bo’lgan shaxslarning o’ziga xos xususiyatlarini ilmiy tushunishga muhim hissa qo’shadi. Ammo shuni ta’kidlash kerakki, ko’p hollarda yaqin sheriklar zo’ravonligi va jinsiy zo’ravonlik DEHB bilan kasallangan shaxslarni o’z ichiga olmaydi. Bolalikda DEHB tashxisi qo’yilgan shaxslarning aksariyati zo’ravonlik holatlarida ishtirok etmaydi. Bundan tashqari, ushbu tahlillarni amalga oshirishda tadqiqot mualliflari boshqa ruhiy kasalliklarni nazorat qilmagan. Olingan natijalarga DEHBdan boshqa ruhiy kasallik sabab bo’lishi mumkin.