Ko’pincha, notanish – deja vuni tan olishning o’tkinchi tuyg’usi kundalik vaziyatlarda paydo bo’ladi. Do‘stlaringiz bilan kafeda o‘tirasiz va birdan o‘zingizni shu yerda bo‘lgandek his qilasiz: xuddi o‘sha odamlar bilan, bir xil interyerda… Siz bu manzarani eng mayda tafsilotlarigacha taniysiz va go‘yo siz hatto oldindan bashorat qila olasiz. voqealar bir necha daqiqa oldin.

Deja vu biz birinchi marta kelgan chet elda ham, begonalar bilan uchrashuv paytida ham sodir bo’ladi – bizning umumiy o’tmishimiz yo’q, lekin biz bu odam, joy, voqea allaqachon hayotimizda bo’lganligini aniq his qilamiz ( Garchi biz qachon, qanday sharoitda eslay olmaymiz). Bu hayratlanarli tuyg’u hayrat, qiziqish va tashvish bilan aralashadi. Mo”jizani kutish, vaqtni aldash orqali kelajakni ko’rish yoki o’tmishni qayta ko’rish imkonini beradigan ravshanlik illyuziyasi paydo bo’ladi. Va bir necha soniyadan keyin hamma narsa yo’qoladi: o’tmish yana ma’lum bo’ladi, hozirgi yangi bo’ladi va kelajak, odatdagidek, noma’lum bo’ladi.

SEHRLI JOZIBA

Ko’pchiligimiz hayotimizda kamida bir marta boshdan kechirgan o’tkinchi deja vu tuyg’usini unutish qiyin. Bu vaqt va makonni idrok etish, xotiramiz, ongimiz va ongsizligimiz xususiyatlari haqida juda ko’p savollar tug’diradi. Va bu hodisaning nomi (frantsuzcha deja-vu – “allaqachon ko’rgan”) faqat 19-asrda paydo bo’lgan bo’lsa-da, uning o’zi qadimgi davrlardan beri insoniyatni qiziqtirgan.

Faylasuflar – platonistlar va pifagorchilar buni “o’tmishdagi hayot xotirasi” deb hisoblashgan; stoiklar esa unda “xuddi shu narsaning abadiy takrorlanishi” ni ko’rishgan. Aristotel bu hodisaga mantiqiy izoh topishga harakat qilib, uning sababi inson psixikasining buzilishi deb hisoblaydi. Biroq, deja vu o’zining sehrli jozibasini saqlab qolishda davom etdi.

New Scientist jurnaliga ko’ra, erkaklar va ayollarning qariyb 90 foizi deja vu ta’sirini boshdan kechirishlarini aytishadi va ba’zilari bu tuyg’u ularga muntazam ravishda, ko’pincha charchagan, asabiylashgan yoki stressli bo’lganlarida tashrif buyurishini aytishadi. Bolalar birinchi marta deja vuni sakkiz yoki to’qqiz yoshida boshdan kechirishadi: bu tajriba paydo bo’lishi uchun ongni rivojlantirishning ma’lum darajasi kerak. Sensor idrokining buzilishi (shizofreniya, epilepsiya) bilan bog’liq kasalliklarga genetik moyilligi bo’lganlar deja vuga ko’proq moyil bo’ladi.

Rassomlar, yozuvchilar va shoirlar ham bu sirli tajribaga qisman bo’lishdi. “Vaqt, men ustimdagi kuching bilan maqtanma. Qaytadan siz qurgan o‘sha piramidalar yangilik bilan porlamaydi”, deb xitob qildi Shekspir zamonaviy hayotni faqat “qadimiylikning remeyk”i deb hisoblar ekan (Sonet No123, S.Marshak tarjimasi).

19-asrda Dikkens, Chato-Briand, Bodler va keyin Prustning adabiy asarlarida deja vu haqida bir necha bor eslatib o’tilgan, ularga ko’ra bu “yarqiragan va farqlanmaydigan ko’rish” shunday deganga o’xshaydi: “Agar uchayotganimda meni tuting. sizda kuch bor va men sizga taklif qilayotgan baxt topishmoqni hal qilishga harakat qiling. Sirlilik hissi, dejavyu paytida bizda “abadiy” savollar mavjudligi bilan bog’liq. Balki, umuman olganda, biz hozir uchun nima deb qabul qilsak, biz allaqachon bir marta, boshqa shaklda, boshqa hayotda ko’rgan narsadir – boshqacha va ayni paytda o’zimizniki?