Behruzbek Hamidov
Ongni aniqlash uchun ham ilmiy, ham soxta ilmiy asosga ega bo’lgan turli sohalardagi yondashuvlar qo’llaniladi. Falsafiy qarashda shunday deyiladi: “Men o’ylayman, shuning uchun men mavjudman”. Fransuz faylasufi Rene Dekart shunday dedi. Falsafiy nuqtai nazardan, ong bizni inson qiladigan narsadir. Ilmiy ta’rif kimyo, biologiya va genetika sohalari mutaxassislarining iboralari bilan beriladi. Ularning yordami bilan ong ilmiy asboblar yordamida o’rganiladi. Inson ongi nima, uning mohiyati nima, uning shakllanishiga nima ta’sir qiladi – bu bizning maqolamizda batafsilroq.
Ongni o’rganish tarixi
Emil Geynrix Dyubois-Reymond birinchi bo‘lib ong nima degan savolni ko‘targan. Nemis fiziologi bo’lib, u tananing fizik va kimyoviy qonunlarga muvofiq ishlashini va ongning asosida nima borligi haqidagi savol abadiy sir bo’lib qoladi, deb ta’kidladi.
1906 yilda ispan shifokori Ramon y Kaxal olim Golji bilan birgalikda ongning axborot nazariyasi sohasida kashfiyot qildi va buning uchun Nobel mukofotiga sazovor bo’ldi. Ularning umumiy fikriga ko’ra, assotsiatsiya hosil bo’lgan hujayralar orasidagi aloqalarni o’zgartirish orqali ma’lumotlar saqlanadi.
1973 yilda sovet psixologi A. R. Luriya idrok tayyor kodlar asosida kerakli ma’lumotlarni izlashni talab qiladigan jarayon ekanligiga asoslangan xulosalar chiqardi. Ya’ni, miya olgan hamma narsani kodga aylantiradi.
1980 yilda amerikalik faylasuf Jon Searl ong miyani tug’dirishini aniqladi. Miyaning ishi sintaksis va semantikaga asoslanadi, ong esa semantika bilan ishlaydi va miyaning tizimli ishining mahsulidir.
Amerikalik neyrofiziolog va psixiatr Giulio Tononi ongning sifatlarini aniqladi: axborot mazmuni va yaxlitligi. Miyaga kiradigan barcha ma’lumotlar qismlarga bo’linib bo’lmaydigan yagona butunlikni tashkil qiladi. U ongni hali o’rganishga yaroqli bo’lmagan alohida dunyo sifatida belgilaydi.
19-asr oxiridan beri barcha ilmiy ishlarda bitta fikr bor – miya barcha olingan ma’lumotlarni kodga aylantiradi. Va bu ong aynan shunday qiladi. Tajribaga asoslangan xotiralar, olingan bilimlar, ular voqelikka yoritiladi – bu inson ongi bilan bog’liq bo’lgan narsa.
Ong va miya o’rtasidagi bog’liqlik
Olimlar ong miya jarayoniga tegishli degan fikrda birlashgan. Biroq, miyaning o’zi ong emas. Bu nazariya o’lim paytida ongni yo’qotadi, lekin miya qoladi, deb isbotlangan. Ular miya tashqi dunyo modelini yaratish uchun zarur deb hisoblashadi. Agar siz ko’zingizni yumsangiz, dunyo yo’qolmaydi, chunki u sizning boshingizda va oddiy rasm emas, lekin unda hayot bor. Miyaning voqelik modellari real dunyoga qaraganda ancha yorqinroq va boyroqdir.
Psixologlar va fiziklar dunyoda ranglar, tovushlar va ranglar yo’qligiga ishonishadi. Ularning barchasi ong orqali shakllanadi. Haqiqat sub’ektivdir va har bir shaxsning individual xususiyatlariga qarab shakllanadi. Subyektiv haqiqatning shakllanishi neyronlar yordamida sodir bo’ladi. Vazifaning turidan qat’i nazar, neyronlar uni bajarishga tayyor. Ular tasvirlar yaratadilar, ular yordamida ong deb ataladigan ichki dunyo shakllanadi. Miyani ko’plab yulduzlar yonadigan Olam bilan solishtirish mumkin. Ular bu organda nerv hujayralari bilan ifodalanadi. Neyronlar miya va fikrning asosiy elementlari hisoblanadi. Ular milliardlab kimyoviy reaksiyalarda ishtirok etadilar. Shunday qilib, ong biologik darajada o’zini namoyon qiladi.
Har qanday fikr – bu ko’p sonli neyronlarning faollashishi. Fikrlash jarayonlarida ular orasidagi aloqa kuchayishi yoki zaiflashishi mumkin. Qaror qabul qilish, maqsadlar va niyatlar paytida neyronlarning qanday ishlashini tushunish muhimdir. Ko’plab savollar mavjud bo’lib, ular sir bo’lib qolmoqda, demak, o’rganish uchun ko’p narsa bor. Ong to’liq tushunilsa, inson ongi ko’proq narsaga qodir bo’ladi.
Izzattillo Islomov
