Bu savol men uchun bugungi kunda, bolalar bilan munosabatlardagi chegaralar deyarli har bir oila tomonidan qayta ko’rib chiqilayotganda juda muhim ko’rinadi. Bugungi kunda bolalar 10, 20 va hatto 30 yil avvalgidan farqli ravishda tarbiyalanmoqda. Qoidalar o’zgaradi, boshqa odamning shaxsiyatiga va o’ziga bo’lgan munosabat o’zgaradi, tarbiya o’zgaradi.

Ularni sharmanda qilishdi, ayblashdi, o’zlarini yomon his qilishdi va ba’zan hatto befoyda. Ularni o’zlari haqida o’ylamaslikka va burch uchun nafslarini e’tiborsiz qoldirishga da’vat etildi.

Hozirgi ota-onalar bu qiyin tajribani juda yaxshi eslashadi. Va ular xulosa chiqaradilar. Qoidaga ko’ra, ular o’z farzandlarini bu tarzda tarbiyalamaslikka qaror qilishadi. Bolalarning shaxsiy chegaralari hurmat qilinishi kerak!

Bugungi kunda bola bilan munosabatlarda chegaralar qanday o’rnatilganligini tushunish uchun men o’z kuzatishlarimni baham ko’rmoqchiman.

Men bolalarni tarbiyalashda paradoksal vaziyatni tobora ko’proq sezaman .

Bir tomondan, zamonaviy ota-onalar o’z farzandining erkinligini, shaxsiyatini va fikrlarini (hech bo’lmaganda men ofisimda uchratganlarni) juda qadrlashadi. Bu haqiqat – kinoyasiz yoki hiylasiz.

Boshqa tomondan, ko’pincha xuddi shu ota-onalar o’z farzandlariga o’zlarining erkinliklari, shaxsiyatlari va fikrlarini hurmat qilmasliklariga va qadrlamasliklariga imkon berishadi .

Kattalar boshqa kattalarga nisbatan o’zlariga ruxsat bermaydigan narsalarning ko’pchiligi o’z farzandlari bilan muloqot qilishlariga imkon beradi.

Men bilan bog’langan ota-onalar, farzandlarining ular bilan mensimaydigan ohangda gaplashayotganini xijolat bilan payqashadi , ko’pincha ularni suhbat mavzusidan uzoqlashtiradi, savdolashadi yoki hatto ularning so’zlarini e’tiborsiz qoldiradi.

Kichkina bolalarning ota-onalari, chaqaloqlari ularga o’girilmaydi, yuziga qaramaydi, balki ularni shunchaki itaradi yoki narsalarni narsalar kabi olib boradi. Bolalar muhim ish suhbati yoki uchrashuv paytida ota-onalarini to’xtatadilar.

Ular o’yinchoqlarni qo’llarida va ba’zan ota-onalarning yuzlarida o’ynashadi, ko’pincha ularga qilingan izohlarga qaramay.

Va umuman mas’uliyat bolaning doimiy va ba’zan kamsituvchi tilanchilik masalasiga aylanadi.

Men ota-onalarning bunday munosabatlarini farzandlari va boshqa kattalar bilan solishtirishga harakat qildim. Bu sodir bo’ldi.

 Vaziyat 1. Bola e’tibor bermaydi …

Voyaga etgan kishi boshqasini ismini aytib chaqirganda, u tabiiy ravishda javob berishini kutadi. Agar ikkinchisi buni qilmasa (uzrli sabablar bundan mustasno – u muhim narsa bilan band bo’lsa, u eshitmadi, u o’zini olib ketsa), o’z xohishiga ko’ra o’ziga nisbatan hurmatsizlik taassurotlari paydo bo’ladi . Agar erkak yoki ayol turmush o’rtog’i tomonidan e’tiborga olinmasa, u o’ziga e’tibor berishni yoki, hech bo’lmaganda, e’tiborsizlik uchun tushuntirishni talab qiladi.

Muxtasar qilib aytganda, kattalar odatda o’zlarini boshqa kattalar tomonidan e’tiborsiz qolishiga yo’l qo’ymaydilar . Va bu o’z chegaralarini tabiiy tasdiqlash, o’zini hurmat qilish talabidir .

Ota-onalar farzandiga qo’ng’iroq qilishsa – ba’zan bir necha marta – va u ularga e’tibor bermasa, vaziyat butunlay boshqacha qabul qilinadi. Ota-onalar har doim ham o’z huquqlarini himoya qilmaydilar va ko’pincha bolalariga o’zlarini e’tiborsiz qoldirishlariga imkon beradi. Kichkina bolalarning ota-onalari, shuningdek, besh yoshli, sakkiz yoshli, o’n yoshli bolalarning ota-onalari ham xuddi shunday muammo haqida gapirishadi …

Ota-onalar hatto eng muhim so’zlariga ham e’tibor bermaslikka ruxsat berishsa, bola qanday xulosaga kelishi mumkin? O’ylaymanki, bola shunday qaror qabul qilishi mumkin:

• “Sizning ota-onangiz bo’lsa ham, boshqa odamning gaplariga munosabat bildirishingiz shart emas.”
• “Ota-onalarning so’zlari unchalik muhim emas.”
• “Yaqin odamlarga e’tibor bermaslik mumkin va ularning so’zlariga e’tibor bermaslik mumkin. Bu normal holat” va hokazo.

Bunday holatlar bolada ona yoki dadaga, ularning so’zlariga va ayniqsa, iltimoslariga hurmat bilan rivojlanadimi?

 Vaziyat 2. Bola kattalarni narsa kabi itaradi…

Agar notanish odam yelkaga tegsa yoki ko’z bilan aloqa qilmasdan gapirsa, biz ko’pincha yoqimsiz his-tuyg’ularni boshdan kechiramiz. Transportda bo’lganimizda, bizdan yo’l haqini topshirishni so’z bilan so’rash o’rniga, bizni orqaga surishadi, bu ham noqulaylik tug’diradi – ob’ekt yoki funktsiya sifatida munosabatda bo’lish yoqimsiz . Axir, bu shaxsiy chegaralarni buzishdir.

Bola kelib, ota-onasining ko’ziga qaramay, ularni “ona” yoki “dada” deb chaqirmasdan va ular nimadir bilan bandmi yoki yo’qligiga e’tibor bermasdan, ularni tom ma’noda qayoqqadir sudrab ketsa, bu boshqasiga o’xshab qabul qilinadi . Ota-onalar ko’pincha buni o’zlariga nisbatan hurmatsizlik belgisi sifatida ko’rmaydilar, garchi ular noqulaylikni boshdan kechirishadi . Ular bolasiga itoatkorlik bilan ergashadilar va uning jimgina iltimosini qondirishadi. Buning uchun bola ko’pincha gapirishga majbur bo’lmaydi, lekin shunchaki g’uvullashi yoki barmog’i bilan orzu qilingan narsaga ishora qilishi mumkin (biz gapirishni allaqachon biladigan bolalar haqida gapiramiz).

Bu vaziyatlardan bola qanday xulosaga kelishi mumkin?

• “Mening iltimoslarim so’zsiz bajariladi.”
• Ota-onam nima qilishmasin, xohlagan vaqtda xohlagan narsamga erisha olaman”.
• O’zingiz xohlagan narsani olish uchun siz shunchaki “qo’lingizni silkitishingiz” yoki ingrashingiz kerak.

Bu onaga yoki dadaga hurmatni kuchaytiradimi?

Bu holatlar sizni onangiz yoki dadangiz bilan ularga ob’ektdek munosabatda bo’lishdan ko’ra, insoniy nuqtai nazardan muloqot qilishga undaydimi?

 Vaziyat 3. Bola xalaqit beradi va aralashadi …

Biz ishbilarmonlik suhbatini o’tkazayotganimizda va kimdir suhbatni to’xtatib, uning muammosini hal qilishni talab qilsa, biz chegaralarimizning bunday buzilishiga tez va aniq munosabat bildiramiz . Bu juda sodda tarzda amalga oshiriladi. Biz: “Kutib turing, men bandman” yoki: “Keyinroq gaplashamiz” deymiz.

Bola buni qilganda, ichki noqulaylik “yeydi”, chunki “bu bola” va “mening bandligim uning aybi emas ” . Ota-onalar ko’pincha o’z chegaralarini tiklamaydilar va o’zlarini uzib qo’yishlariga yo’l qo’yadilar. Ular narsalarni chetga surib, bolaga g’amxo’rlik qilishni boshlaydilar, hatto chaqaloq shoshilinch hech narsaga muhtoj bo’lmasa va faqat bir necha daqiqa sabr qilish kerak.

Bunday vaziyatlardan bola qanday xulosa chiqarishi mumkin?

• “Siz har doim ota-onangiz bilan bog’lanishingiz mumkin.”
• “Ularning ishlari va ehtiyojlari ahamiyatsiz.”
• “Mening biznesim va ehtiyojlarim har doim muhim.” Yoki: “Mening tashvishlarim ularnikidan muhimroq.”

Bu butun oila manfaati uchun ko’plab muhim masalalarni hal qilishi kerak bo’lgan kattalar bilan bog’liq bo’lgan odamlar sifatida ona yoki dadaga hurmatni kuchaytiradimi?

 Vaziyat 4. Tanish ohang 

Va nihoyat, boshqa odam kattalarga tanish, e’tiborsiz ohangda murojaat qilganda, biz suhbatni tugatish yoki suhbatni yanada hurmatli tarzda olib borishni talab qilish orqali uni darhol to’xtatamiz.

Agar kichkina bola, masalan, otasiga: “Xo’sh, meni qaerga olib ketdingiz?” yoki: “Yana qancha kutishim kerak?” yoki: “Xo’sh, tushunmayapsizmi!” , bu yoqimli bolalar hiylasi sifatida qabul qilinadi. Ota-onalar yelkalarini qisib: “Xo’sh, u xuddi kattalarga o’xshaydi”, deyishadi va suhbatni bir xil ohangda davom ettirishga ruxsat berishadi . Xuddi shu ohang bola tomonidan boshqa keksa yoki maqomli odamlarga – bobo-buvilarga, o’qituvchilarga, o’qituvchilarga beriladi.

Bu vaziyatlardan bola qanday xulosaga kelishi mumkin? Balki,

• “Ota-onalar, oqsoqollar va hamma bilan shunday gaplashish odatiy holdir.”
• “Bu yoqimli, ba’zan kulgili. Bu etuk.”
• Yoki: “Siz hamma bilan teng gaplasha olasiz. Bu normal holat.”

Bunday holatlar tajriba va yoshi kattaroq ota-onalarga hurmatni kuchaytiradimi?

Bunday holatlar bolaga bolalar va kattalar o’rtasidagi farqni tushunishga yordam beradimi?

 Vaziyat 5. Bolalar o’z mas’uliyatini bilmaydilar …

Va mas’uliyat bilan bitta misol. Biz kimdir bilan bir uyda yashayotganimizda, biz ulardan o’z-o’zidan tozalashni yoki hech bo’lmaganda gigiena protseduralarini mustaqil ravishda bajarishini kutamiz . Agar bu sodir bo’lmasa, biz hayron qolamiz: nega buni siz uchun boshqa birov qilish kerak?

Agar bola o’yinchoqlarini qo’ymasa, kirlarini yig’masa yoki bir yildan keyin ovqatlanishni talab qilsa, bu pastkashlik bilan qabul qilinadi: axir, u hali ham kichkina . Albatta, bolaning mustaqilligini rivojlantirishda yoshni hisobga olish juda muhimdir. Biroq, agar bu xatti-harakat ikki, uch, besh yilgacha davom etsa, unda …

Bola qanday xulosaga kelishi mumkin?

• “Hech qanday mas’uliyat yo’q. Men nima qilsam ham, qilishim shart emas”.
• “Bularning barchasi ixtiyoriydir.”
• “Hammasi ota-onangiz bilan qanday rozi ekanligingizga bog’liq. Yoki buni xohlaysizmi yoki yo’qmisiz. Yoki ular menga yaxshi mukofot – ertak, multfilm yoki sovg’a berishadimi…”

Va bir marta maslahat paytida, men oiladan bolaning mustaqilligi haqida so’raganimda, 9 yoshli bola: “Ona, uy yumushlari nima?”

• Bunday holatlar bolada boshqa odamlarning mehnatiga hurmatni rivojlantiradimi?
• Ular o’zlarini va boshqalarni hurmat qilishga o’rgatilganmi?
• Ular mas’uliyatli va mustaqil bo’lishga yordam beradimi?

Men bu savollarning barchasini ritorik qoldirishni istardim. Ular munozarali va to’liq muhokamaga loyiqdir.

Biroq, bu fikrlar meni, ota-onalar va bolalar bilan ishlaydigan psixologni chin dildan tashvishga solmoqda. Men esa bu holat haqida qayg‘urayotgan har bir kishi bu haqda o‘ylashda yordam berishlarini istardim. 

Zero, oila bu har bir oila a’zosining ehtiyojlari va chegaralari hurmat, e’tirof va rivojlanishga loyiq bo‘lgan kichik dunyo ekanligiga chin dildan aminman . Faqat kattalar va nafaqat bola, balki kattalar ham, bola ham.