Gipotalamus – bu hayot jarayonida juda ko’p sonli tizimlarning ishlashi uchun mas’ul bo’lgan miyaning markazidagi kichik hudud. Gipotalamusning funktsiyalari va tuzilishi, shuningdek, uning buzilishi sabablari haqida ko’proq bilishni xohlaysizmi? Davom eting.

Gipotalamus qayerda joylashgan va u qanday joylashgan?

Gipotalamusning og’irligi 3 dan 5 grammgacha va bu og’irligi 2 kilogrammgacha bo’lgan miyaning umumiy massasining juda kichik qismidir. Gipotalamusning joylashuvi miyaning markaziy qismidir. U asab tolalari bilan miyaning barcha bo’limlari va ko’payish, o’sish va omon qolish uchun mas’ul bo’lgan bez bilan chambarchas bog’langan.

Gipotalamus limbik tizimning bir qismi bo’lib, u erda talamus bilan birgalikda diensefalon hosil qiladi. Gipotalamus gipotalamus deb ham ataladi, chunki tarjimada “talamus” so’zi “optik tuberkuly” degan ma’noni anglatadi va “gipo” prefiksi – “ostida”, ya’ni bu organ talamus ostida joylashgan.

Gipotalamusning kattaligi va shakli barmoqning birinchi falanksiga o’xshaydi. U miyaning turli qismlari bilan bog’langan alohida yadrolardan iborat. Miyaning boshqa subkortikal hududlari shunday tuzilgan. Bugungi kunga kelib, olimlar miyada qancha yadro borligi haqida faol bahslashmoqda, ammo ularning barchasi ularning soni 30-60 orasida o’zgarib turadi degan xulosaga kelishdi.

Gipotalamusning o’ziga xos bo’limlari mavjud bo’lib, ular oldingi gipotalamusga, shuningdek, o’rta va orqa qismlarga bo’linadi. Gipotalamusda joylashgan asabiy aloqalar tanamizning funktsional ishini to’liq nazorat qiladi. Gipotalamus doimo tananing barcha qismlaridan keladigan katta miqdordagi ma’lumotlarni qayta ishlaydi.

Gipotalamusning funktsiyalari

Gipotalamusning asosiy vazifasi miyadan boshqa organlarga signal yuboradigan retseptorlari bo’lgan ko’p sonli nerv tolalaridan iborat avtonom nerv tizimini boshqarishdir. Keyin afferent tolalar atrof-muhitda sodir bo’layotgan voqealar haqidagi ma’lumotlarni barcha tizimlardan miyaga uzatadi.

Gipotalamusga kiradigan barcha ma’lumotlar diqqat bilan tahlil qilinadi, shundan so’ng kerak bo’lganda muammoni bartaraf etish uchun signal beriladi. Misol uchun, odam juda issiq bo’lsa, boshida haddan tashqari issiqlik haqida ma’lumot paydo bo’ladi, bu bilan inson tanasi ter ishlab chiqarishni boshlaydi. Tana biroz soviy boshlaydi va optimal haroratni saqlaydi.

Avtonom nerv sistemasi simpatik va parasempatikga bo’linadi. Birinchisi organlarning faollashishiga hissa qo’shadi, ikkinchisi esa, aksincha, ularning ishiga to’sqinlik qiladi. Bu tanadagi barcha jarayonlarning muvozanatini saqlashning oddiy funktsiyasini bajaradigan gipotalamus bo’lib, u odamga qiyin sharoitlarda omon qolishga yordam beradi.

Gipotalamus shuningdek, endokrin tizimni tartibga soladi va gormonlar ishlab chiqarishni rag’batlantiradi. Gipofiz gormonlari reproduktiv tizimda muhim rol o’ynaydi, chunki u sperma ishlab chiqarishni va estrogen darajasini tartibga soladi.

Funktsiyalarning xilma-xilligi

Frontal lobda joylashgan gipotalamus tanadagi ko’plab jarayonlarga ta’sir qiladi:

• uyqu va uyg’onishni nazorat qiladi;
• issiqlik almashinuvini tartibga soladi va tananing normal ishlashini ta’minlaydi;
• reproduktiv tizimning ishini nazorat qiladi;
• zavq uchun javobgar;
• ochlik va chanqoqlikni nazorat qiladi;
• hissiyotlarni boshqaradi.

Buzilishning oqibatlari

Miyaning har qanday buzilishi jiddiydir, chunki oqibatlar juda yoqimsiz bo’lishi mumkin. Agar gipotalamus shikastlangan bo’lsa nima bo’ladi? Yadrolarning shikastlanish maydoniga qarab, quyidagi alomatlar paydo bo’lishi mumkin:

• ichki organlarning ishini buzish;
• harorat o’zgarishi va ortiqcha terlashni o’z ichiga olgan termoregulyatsiya bilan bog’liq muammolar;
• ovqatlanishning buzilishi, qisqasi, odam ovqatlanishdan bosh tortishi yoki uni to’xtatmasdan iste’mol qilishi mumkin;
• nevroz va psixoz;
• jinsiy buzilishlar;
• reproduktiv tizim bilan bog’liq muammolar;
• og’ir nafas olish va bo’g’ilish;
• mushaklar kuchsizligi.

Shuningdek, endokrin tizim bilan endokrin bezlarning faoliyatida muammolar kuzatilishi mumkin. Tanadagi gormonal buzilishlar yuzaga kelganda, bu diabet kabi jiddiy kasalliklarning paydo bo’lishi bilan to’la.