Behruzbek Hamidov
Odamlar qo’rqishadi
Nima uchun terapevtik guruhlarda ishtirok etishni istaganlar juda kam?
Odamlar qo’rqishadi. Oddiy-ular qo’rqishadi. Bu qo’rquv.
Esimda, men bir do’stimga oddiy bo’lmagan institutda (MIEK) o’qiyotganimni aytdim, u erda talabalar o’zlarining misollari bilan guruh psixoterapiyasini qanday o’tkazishni o’rganadilar. Men har birining misolidan foydalanib, biz o’rganayotganimizni aytdim. Men uchun bu haqiqatan ham guruh psixoterapiyasi kabi o’qish emas. Bir do’stim, sekinlashib, atrofga qarab, javob berdi: – siz psixoterapiyaga borganingiz haqida juda oson gapirasiz… men ham psixoterapevtga boraman, lekin hech kimga aytmayman… aks holda ular tushunmaydilar..
Ular tushunmaydilar, “psixo”, g’ayritabiiy yoki boshqa narsalar deb hisoblanadilar. To’g’ri, endi bu tendentsiya pasayishni boshlaydi, ma’rifat o’z vazifasini bajaradi.
Psixoterapiyaning eng muhim qo’rquvi chuqur muloqotdan qo’rqishdir. Ha, bir-biri bilan oddiy, jonli, insoniy Noegoistik aloqa. Bunday muloqot, siz qalbingizni ochishingiz kerak bo’lganda, tinglashingiz va eshitishingiz, jim turishingiz va hamdard bo’lishingiz, men va suhbatdosh o’rtasida sodir bo’layotgan narsalarda yuz foiz ishtirok eta olishingiz kerak bo’lganda. Hech bo’lmaganda bir muddat o’zingizni unutishga qodir bo’ling.
Ommaviy axborot vositalari tomonidan ilgari surilgan, muqarrar ravishda, asta-sekin, ammo ishonch bilan inson ongiga kirib boradigan impersonalizm fonida odamlar insonning inson bilan samimiy jonli, chuqur muloqotidan ko’ra tashqi ijtimoiy konventsiyalarga va har xil yozishmalarga tobora ko’proq ahamiyat bera boshladilar.
Guruh psixoterapiyasi …
Nima uchun odamlar psixoterapevtik guruhlar va haqiqatan ham psixoterapiya bilan tanishishni istamasligi haqidagi savol haqida o’ylash jarayonida men “guruh psixoterapiyasi”tushunchasining ta’rifini oldim.
Guruhdagi psixoterapiya-bu oddiy hayotdagi har bir ishtirokchining odatiy xatti-harakatlari va reaktsiyalarini (egasi uchun ham kerakli, ham istalmagan) aks ettiruvchi, ular o’rtasida yuzaga keladigan chuqur munosabatlarda bir nechta odamlarning yashash jarayoni.
Xavfsiz aloqa va guruhning boshqa a’zolari bilan o’zaro munosabatlar sharoitida ma’lum bir ishtirokchi o’z xohishiga ko’ra o’zini namoyon qiladigan xatti-harakatlar va reaktsiyalarni anglaydi, kuzatadi, o’zgartiradi. Jarayon vaqt chegaralari bilan cheklangan. Boshqa qoidalar qatorida qattiq maxfiylik qoidasi ham mavjud. Jarayon professional psixoterapevt-etakchi guruhning ishtirokida va zarur va etarli aralashuvi bilan sodir bo’ladi.
Noqulay ta’rif, shunday emasmi? Ha, savolga qisqacha javob berish qiyin “psixoterapiya nima?”. Va ular tez-tez so’rashadi. Ammo ular ko’pincha uzoq tushuntirishga ega bo’lmagan muhitda so’rashadi, shuning uchun ko’pincha o’zingizni quyidagi javob bilan cheklashingiz kerak: “siz hech qachon mashg’ulotlarda bo’lganmisiz? Shunday qilib, psixoterapiya mashg’ulot emas, bu ancha chuqurroqdir.” Bu psixologik universitet darajasidagi psixologiyadan uzoq bo’lgan odam tomonidan psixoterapiya fenomenini tushunishda katta chalkashliklarni keltirib chiqarishi aniq.
Men bularning barchasini biroz yoritishga va nima ekanligini tushuntirishga harakat qilaman. Garchi bu erda yuz marta o’qish yoki hatto eshitishdan ko’ra bir marta sinab ko’rish yaxshiroqdir.
Fantaziyalar va o’zingiz bilan uchrashish
Ko’pchilik uchun psixoterapiya shunchalik jiddiy bo’lib tuyuladiki, deyarli 10 kunlik davolanish uchun kasalxonaga yotqizish kabi. Kim xohlaydi? Qo’rqinchli.
Ha, bu jiddiy. Yo’q, bu klinika emas.
Ko’pchilik uchun psixoterapiya shunchalik qiyinki, siz bunga loyiq emassiz.
Ha, bu qiyin. Lekin qancha? Reklama qilingan hayot qulayligi fonida, faqat sichqonchani bosish kerak bo’lganda – va hamma narsa darhol paydo bo’ladi, amalga oshadi, tuzatiladi, keladi, ko’z yoshlari quriydi, yurak quvonchga to’ladi – bir marta bosish bilan! Ha, buning fonida psixoterapiya qo’rqinchli va noma’lum bo’lib qoladi.
Aslida, bu erda kalit, qanchalik kulgili bo’lmasin, “ko’rinadi”so’zi. Aftidan, biz bunday odamlarni bilmaymiz, sinab ko’rmadik, ko’rmadik. Noma’lumlik qo’rqinchli. Yoki ular psixoterapiyadan keyin ularni ko’rishdi, yaxshi, ular butunlay o’girildilar…
Professional bo’lmagan psixoterapevt bilan muloqot qilishning oqibatlarini oldindan aytib bo’lmaydi. Va ha, bu tuzoqlardan biri – siz har doim faqat professionalga murojaat qilishingiz kerak. Uni qanday aniqlash, topish – bu alohida savol.
Guruhdagi psixoterapiya-bu o’zlari bilan uchrashuv bo’lib o’tadigan boshqa odamlar bilan o’zaro munosabatlarning shartlari.
Ko’p odamlar “o’zlari bilan uchrashish” iborasini o’zlarining sehrli qismlarini kashf etish deb bilishadi: men ijodiy, erkin, baxtli, quvonchliman.
Ammo bir vaqtlar odamlar yaxshilik va yomonlikni bilish daraxtidan mevalarni tatib ko’rishgan va o’shandan beri dunyo ular uchun xotirjamlikni yo’qotgan va ikkilikka ega bo’lgan.
O’zingiz bilan uchrashish siz umuman bilishni istamaydigan faktlarni topishi mumkin-va odamlar bundan qo’rqishadi.
Darhaqiqat, kim birdan men ekanligimni anglashdan mamnun:
- har qanday mayda-chuyda narsalar uchun boshqalardan g’azablanadi
- onasidan nafratlanadi
- ajrashganidan beri yigirma yil davomida u sobiq alkogolli eridan aziyat chekmoqda
- g’azablanadi va sevgan bolalariga qasam ichadi, g’alati
- u o’zini etti yildan beri nafratlanadigan ishga borishga majbur qilmoqda, garchi u ishni yoqtirishiga amin bo’lsa ham
- unga mos kelmaydigan hayoti bilan hech narsa qilmaydi…
Shu bilan birga, yomon yoki yaxshi his – tuyg’ular yo’q-biz vaqti-vaqti bilan boshdan kechiradigan his-tuyg’ular mavjud.
O’zingiz bilan bunday uchrashuv qo’rqitadi va bularning barchasini chetga surib qo’yishni xohlaydi, shunday emasmi?
“O’zingizni aldash osonroq”, dedi yaqin do’sti, ikki farzandning onasi, ushbu maqolani o’qib bo’lgach.
Kiler bilan nima aloqasi bor?
Masalan, siz 30 yil davomida keraksiz bo’lib qolgan narsalarni yana bir bor tashlash uchun ko’rib chiqqan kilerni demontaj qilishingiz kerakligi haqida uzoq vaqt o’ylagansiz. Bu vaqt ichida u erda nima to’plangan? Hammasi qanday ko’rinadi? Va bularning barchasi mening kvartiramda?! Siz kiler haqida bilasiz – yaxshi, yoki u erda allaqachon tor bo’lib qolgan bo’lishi mumkinligini taxmin qilasiz. Ammo eshik ortida nima borligi, agar siz uni ochsangiz, unga duch kelishingiz kerak degan fikr – axir, bularning barchasini shu tarzda qoldirib bo’lmaydi, shuning uchun eshik zo’rg’a va keyin tashqi mandal tufayli ushlab turiladi. Siz ochasiz-hamma narsa darhol sizning oldingizda erga tushadi, siz uni qismlarga ajratishingiz kerak bo’ladi, chunki uni orqaga surish mumkin bo’lmaydi.
Albatta, tanlov mavjud. Siz ocholmaysiz. Siz shunchaki erga tushgan qismni tashlab, eshikni yopishingiz mumkin. Ammo siz hidni his qildingiz, chunki kimdir bir marta u erga olma bo’lagini tashlagan yoki-dahshat! – yarim yeyilgan baliq! Va hatto to’satdan sichqon sizning oyoqlaringiz ostidan sakrab chiqdi! Kiler xazinalari bitmas-tuganmas…
O’ylab ko’ring-hatto boshlash qo’rqinchli. Eshikni yopiq qoldirish va bu kvartirada yashashni davom ettirish osonroq. Ko’pchilik buni qiladi. Vaqt o’tishi bilan omborxonadagi hid hamma joyda tarqala boshlaydi.
Ba’zilar u erda nima borligini bilishmaydi, lekin yopiq eshik haqiqati allaqachon qo’rquvni keltirib chiqaradi. Ko’rinishidan, bir marta onam yoki dadam bu eshikni ochib bo’lmaydi yoki “o’g’il bolalar yig’lamaydi”, “siz qizsiz”, “siz o’sasiz, tushunasiz”degan ma’noni anglatadi.
Psixoterapiya guruhida sodir bo’ladigan jarayonlar shkafga eshiklarni ochishga juda o’xshaydi. Faqatgina farq shundaki, siz buni yolg’iz emas, balki maxsus yuvish vositalariga ega bo’lgan to’g’ri mutaxassislar kompaniyasida qilasiz, masalan. Yuqori javonlarga chiqish uchun zinapoyali kimdir. Axlat sumkalari va qo’lqopli kimdir. Kimdir kemiruvchilarga qarshi vositani etkazib berdi. Asosiysi, bu odamlar siz bilan eshikni ochishga va to’plangan hamma narsani demontaj qilishga yordam berishga tayyor. Birgalikda, qo’rqinchli bo’lsa-da, endi unchalik kuchli emas, to’g’rimi? Bundan tashqari, sizning yordamchilaringiz beparvolik bilan hamma narsani axlat qutisiga tashlamaydilar. Agar kerak bo’lsa, siz biron bir narsani ko’rib chiqasizmi, uni tashlab yubormoqchimisiz yoki uni tark etishingiz mumkinmi, lekin shunchaki toza qilib qo’yasizmi?
“Men omma oldida bo’lishni xohlamayman. Qo’rqinchli. Uyat. Va umuman olganda, bu mening yuragim uchun aziz axlat ” – maqolaga bunday javob ham bor edi. Ha, bu tez-tez istak, yashirish istagi, biz uchun yomon ko’rinadigan narsalarni yashirish. Nima uchun? Biz hukm qilinishdan, kulishdan, tanbeh berishdan qo’rqamizmi? Ha, biz qo’rqamiz. Ammo eng qo’rqinchli narsa, keyinchalik bu haqda biror narsa qilish istiqbolidir. Siz shunchaki tark etolmaysiz-guvohlar bor. Yoki uni tark etish uchun siz u bilan yashash uchun munosib miqdordagi aqliy kuch va jasoratni talab qilasiz.
Ikkala variant ham qo’rqitishi mumkin. Ruh ko’p mehnat qilishi kerak. Va biz jon bilan ishlashga odatlanmaganmiz. Ishga sho’ng’ish va kechqurun boshqa serial yoki yangiliklarni tomosha qilish ancha oson.
Ruh haqida
Dush shakar kukuni bilan changlangan oq, havodor karahindiba emas. Bular ehtiros va quvonch, g’azab va sevgi, g’azab va mehr, baxt va ko’z yoshlar – barchasi Dostoevskiy singari aralashgan. Odamlar ko’pincha faqat oq yoki faqat qora rangni ko’rishni xohlashadi. Psixoterapiya ikkalasini ham insonning o’z qalbida ochib beradi. Va boshqalarning ruhida, sizning yoningizda yashaydiganlar.
Hayotning har bir daqiqasida har qanday odam bo’lish uchun haqiqiy jasorat va jasorat kerak. Shuning uchun psixoterapiya kuchli ruhlar uchun yo’ldir.
Izzattillo Islomov
