Boshqa odamga hamdard bo’lish qobiliyati hammada ham mavjud bo’lmagan xususiyatdir. Ba’zilarning fikricha, rahm-shafqat va hamdardlik mutlaqo keraksiz tuyg’ulardir. Boshqalar esa, aksincha, insoniyat evolyutsiyaning eng yuqori bosqichini faqat empatiya tufayli egallaydi, deb hisoblashadi. Psixologiyada empatiya – bu shaxsning boshqa odamning salbiy voqealari va his-tuyg’ularini baham ko’rish qobiliyati. Biror kishi boshqasiga hamdardlik bildirsa, u doimo yordam berishga tayyor.Buddizmdagi tushuncha
Buddizmda rahm-shafqat atamasi shaxsning boshqa odamning ijobiy yoki salbiy his-tuyg’ularida o’zini yo’qotish istagi bilan belgilanadi. Bunday holda, odam unga qandaydir tarzda yordam berish uchun boshqasining his-tuyg’ularini qabul qilishga intiladi. Empatiya va rahm-shafqat ma’lum bir shaxsga taalluqli emas, chunki inson bu his-tuyg’ularni butunlay begonaga nisbatan his qilishi mumkin.

Buddizmdagi rahm-shafqatning eng yorqin misollaridan biri buddistlarning urushda halok bo’lgan odamlar haqidagi tajribasidir. U jabrlanganlarga faol yordam bera boshlaydi va hamdardlik bildiradi.

Bu his-tuyg’ular kerakmi?
Bunday his-tuyg’ular kerakmi degan savolga aniq javob berish mumkin emas. Ko’pchilik bunday his-tuyg’ular tufayli odam yumshoqroq va mehribon bo’ladi, deb hisoblashadi. Maktabda turli insholar va mumtoz asarlarni tahlil qilish orqali ham bolalarda hamdardlik tuyg‘usini shakllantirishga harakat qilinadi. Empatiya tufayli inson maqbul harakatlar chegaralarini belgilashi, shuningdek, boshqasiga nisbatan noto’g’ri ish qilganligini tushunishi mumkin.

Empatiya va hamdardlik o’rtasidagi farqlar
Insonga hamdardlik va rahm-shafqat o’rtasidagi farqni tushunish har doim ham mumkin emas. “Sampatiya” ta’rifini qiyin paytlarda odamga hamdard bo’lish qobiliyati deb hisoblash mumkin. Turli odamlar guruhlariga nisbatan hamdardlik sezilishi mumkin. Rahm-shafqat shu bilan farq qiladiki, bu tuyg’u ko’proq globaldir va faqat shaxslarga tegishli.

Rahmdillik empatiyaning yana bir nomidir. Bu sifat psixologlar, o’qituvchilar, shifokorlar va odamlar bilan ishlaydigan boshqa mutaxassislar uchun juda muhimdir. Aynan empatiya yordamida mutaxassis odam bilan umumiy til topishi mumkin.

Biror kishi boshqasiga achinsa, u achinayotgan odam kabi his-tuyg’ularni boshdan kechirishga tayyor emas. Rahmdillik o’zini tashvish ko’rsatish va yordam taklif qilish istagi shaklida namoyon bo’ladi. Rahm-shafqat va hamdardlik butunlay boshqa narsalar. Hamdardlik holatida, odam shunchaki boshqa birovning hayotida sodir bo’lgan voqea uchun chin dildan afsusda ekanligini ko’rsatadi.

Yaxshi yoki yomon
Hamdardlik va rahm-shafqat haqida turli xil fikrlar mavjud. Ba’zi odamlar hamdardlik va hamdardlik bildirishning hojati yo’q deb hisoblashadi. Boshqalar, bunday his-tuyg’ular yordamida kuchli odamlarni osongina parazit qilish mumkinligiga aminlar.

Eng oddiy misollardan biri, ayol o’z do’stidan moliyaviy yordam olsa, u yanada muvaffaqiyatli bo’ladi va do’stining hayot sifati haqidagi shikoyatlarini doimo tinglaydi. Shunday qilib, ayolning harakatlari faqat hamdard do’stidan moliyaviy yordam olishga qaratilgan bo’lib, u mutlaqo hech narsa qilmaydi.

Har bir inson kimgadir hamdardlik his qilishni xohlaydimi yoki yo’qmi, mustaqil ravishda qaror qabul qilish huquqiga ega. Yaxshi so’z va yordam har doim ham yaxshilikka olib kelmasligi mumkin va ba’zida ular yanada achinarli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Har bir inson empatiya tushunchasini alohida ko’rib chiqadi. Ba’zi odamlar boshqalarning muammolariga sho’ng’ishadi va faol jarayonni boshlaydilar, boshqalari esa shunchaki o’zlarini mavhumlashtiradilar.

Nimasi yaxshiroq?
Ba’zilar hamdardlik ko’rsatish orqali vaziyatni yanada kuchaytirishi mumkin. Agar hamdard kishi haqiqiy yordam ko’rsatish uchun harakat qila boshlasa, yaxshi bo’ladi. Bu insonning ko’ngillilik faoliyatini belgilaydigan rahm-shafqat qobiliyatidir. Har bir inson qanday faoliyatda faol ishtirok etishni istashini mustaqil ravishda qaror qabul qilish huquqiga ega. Rahmdil bo’lishni biladigan odam bilan hech qachon bunday qilmagan odam o’rtasidagi farq shundaki, birinchisi boshqa odamlarning hissiy fojialarini boshdan kechiradi va ularning o’rnida bo’lishni xohlamaydi. Aynan mana shunday fikrlash odamni yomon ishlardan to’xtatadi.

Empatiyani qanday o’rganish kerak?
Rahm-shafqat va hamdardlik juda ko’p o’z-o’zini nazorat qilishni talab qiladigan mashaqqatli ishdir. Trening orqali siz o’zingizda empatiyani rivojlantirishingiz mumkin, masalan, o’zingizni boshqa odamning o’rniga qo’yib, uning his-tuyg’ularini tushunishga harakat qiling. Mulohaza yuritayotganda, odamni hukm qilmaslikka harakat qiling, balki muammoni qanday hal qilish haqida o’ylang. Xayriya loyihalarida ishtirok etish ham bunday fazilatlarni rivojlantirish uchun ajoyib turtki bo’ladi. Odamlarga yordam berish orqali inson hamdardlik va hamdardlik nimani anglatishini tushuna boshlaydi.

Ko’rinishning qirralari
Hamma odamlar ham samimiy rahm-shafqat ko’rsata olmaydi va bu tuyg’uning kelib chiqishi bu holatda og’riqli bog’lanishni rivojlantirishga qaratilgan. Manipulyatsiya paytida rahm-shafqatli odam tajovuzkor va g’azablangan bo’lib qoladi, shuning uchun jabrlanuvchining idroki o’zgaradi va u o’z-o’zidan keta olmaydi.

Ba’zi odamlar yumshoq tabiati tufayli to’g’ri empatiya qila olmaydi, bu esa manipulyatsiyaga olib keladi. Oxir oqibat, ularning atrofidagilar bundan foydalanib, doimo ma’naviy va moddiy yordam so’rashadi.

Yordam berishga qaror qilganingizda, o’zingizni muhtoj odamning o’rniga qo’ying, lekin u uchun hamma narsani qilmang. Odam muammoni o’zi hal qilishi kerak va siz uni ozgina bosishingiz kerak. Hamdardlik va hamdardlik muhim tuyg’ular bo’lib, ularsiz tsivilizatsiya ancha qiyin bo’ladi. Faqat qo’llab-quvvatlash yordamida odamlar fojialardan omon qolishlari mumkin. Biroq, har bir inson o’zi uchun uning hayotida hamdardlik uchun joy bormi yoki yo’qmi, o’zi qaror qiladi.

Mehr-shafqatni o’rganish uchun siz odamlarning psixologiyasini tushunishingiz kerak. “Mentalist” Vikium kursi sizga buni oʻrgatishi mumkin.