Behruzbek Hamidov
Hissiy travma haqida gapirganda, tasavvurga kelishi mumkin bo’lgan tasvir odatda halokatli narsadir. Biroq, travma bundan ham kattaroqdir, chunki biz tug’ilganimizdanoq mikro travmaga duchor bo’lamiz.
Hissiy travma nima?
Bizning tanamiz shikastlanadigan vaziyatni hissiy darajada ko’rib chiqadi biz tayyor bo’lmagan va hissiy og’riqni kuchaytiradigan har qanday voqea.
Bizning tizimimiz uni xotirada sog’lom va moslashuvchan tarzda saqlashi uchun kerakli vositalarga ega emasligimiz sababli, miyamiz ushbu og’riqli ma’lumot bilan nima qilsa, inson uchun eng sog’lom holda ishlashni davom ettirish uchun uni kapsulalashdir. Ammo uni to’sib qo’yish haqiqati uni travmaga aylantiradi.
Uning psixologik oqibatlari
Hali ham hal qilinmagan hissiy shikastlanishlar ruhiy kasalliklarning rivojlanishi bilan bog’liq bo’lishi mumkin bu odamni haqiqat va turmush tarzini o’zlarining idrokini ushbu muammo atrofida tashkil etishga olib keladi.
Hayotimizga ta’sir qila boshlagan odatiy oqibatlar orasida biz quyidagilarni topamiz.
1. Shikastlanishdan keyingi stress buzilishi (TSSB)
Travma patologiyasi sifatida tanilgan, bu vaziyat intruziv xotiralar shaklida tiklangan vaziyatlarda yuzaga keladi. Biz bilan bog’liq bo’lgan hissiy ta’sir juda yuqori bo’lsa, odam bu ma’lumotni boshidan “uzib qo’yishi” mumkin, bu esa dissotsiativ buzilishlarni keltirib chiqaradi, bu esa noma’lum tarzda bo’ladi bu travma bilan yashashni davom ettirish uchun odamning yagona manbai bo`lib xizmat qiladi.
2. Xavotir va vahima hujumlari
Qo’rquv tuyg’usi bilan bog’liq bo’lib, u bizni doimo faollashuv nuqtasiga joylashtiradi turli xil hissiy xotiralar hayotimizning ba’zi bir jihatlari bilan bog’liq.
3. Depressiya
Agar travmadan keyin odam o’zida quyidagilarni his qila boshlasa: aybdorlik, nochorlik va umidsizlik hissiyotlari, depressiv rasm rivojlanishi mumkin.
Buni qanday yengish kerak?
Emotsional travmani qayta ishlash zarur, chunki bu patologik usulda saqlanadigan ma’lumotni o’zi yaratadigan psixologik ta’sirni o’zgartirish orqali qayta tuzishning yagona usuli.
Axborotni qayta ishlashni amalga oshirish uchun tezroq yordam beradigan turli xil zamonaviy usullar mavjud yangi “tuzatuvchi” hissiy xotiralarni o’rnatish zarur. Og’riqli ma’lumotni ushbu yangi qayta ishlashda bu “o’tmishni qabul qilib yashash” va “yashash uchun o’tmish bilan kurashish” o’rtasidagi o’zgarish bosqichidir.
Agar travma bolalik davrida ro’y bersa-chi?
Bolalik bizning “men” imizni qurishni boshlaydigan vaqt ekanligini va miyamiz hayotning dastlabki ikki yilida 80% rivojlanib borishini hisobga olsak, ota-onasi asosiy hissiy ehtiyojlarni tan ololmaydigan bola Sizni kattalar hayotiga olib boradigan va qo’llab-quvvatlaydigan bog’liqlik muammosi paydo bo’lishi mumkin. Shuning uchun bolaligida ishonchli bog’lanish katta yoshdagi aqliy salomatlikni himoya qiluvchi omil sifatida tilga olinadi.
Shikastlanishni tiklash ko’pincha bizni unutib qo’yishi mumkin bo’lgan yoki hatto biz ko’p yillar davomida e’tibor bermagan bolalikning ba’zi jihatlari ustida ishlashga olib keladi, ammo shunga qaramay, bizning tizimimiz ushbu ma’lumot atrofida muayyan tarzda tashkil etilgan.
Paradoksal ravishda, baxtsiz hodisa, zilzila yoki toshqin kabi travmatizmni ba’zan yengib o’tish qiyin deb ishoniladi. Ammo, bu e’tiqoddan farqli o’laroq, psixologlar biz murakkab deb ataydigan travmalar ekanligini bilishadi biriktirilishdagi buzilishlardan kelib chiqadiganlar, ikkinchisiga ishonish kabi sodda asos bilan, bu bolaligida tarbiyachining bizga qarash, g’amxo’rlik qilish, xavfsizlik va, avvalambor, muhabbat berish qobiliyati bilan hal qilinadi.
