Izzattillo Islomov
| Inqiroz psixologiyasi |
Vaziyatni engishning boshqa barcha oddiy usullari yordam bermasa, stressga javob beradigan odamning ichki holati.
Bu hal qilishni talab qiladigan odamning aniq ichki muvozanati.
KRIZISNING TASNIFI
Tashqi inqiroz transformatsiondir.
Tabiiy rivojlanish inqirozi.
Tashqi travmatik holatlar.
Ichki inqiroz.
KRIZIS TURLARI
Odam engib o’tgan sinov va uning hayot rejasi odatda saqlanib qoldi.
Inqiroz natijasida hayot rejasi yo’qoldi.
Shaxsning metamorfozi talab qilinadi.
Yo’qotish, ma’no yo’qotish bo’ldi.
Biz bu bilan engishimiz, uni qayta ko’rib chiqishimiz va yangi hayot rejasini yaratishimiz kerak.
Bunga misol qilib, sportchi jarohat olgandan so’ng sportga qayta olmaydigan holatlarni keltirish mumkin.
INRIZISNING TUZILIK KOMPONENTLARI
Bu inqirozga olib keladigan hodisalar.
Bu har doim sodir bo’lgan narsadir.
Ehtiyojning puchga chiqishi (haqiqiy ehtiyoj bor edi / uning yo’qolishi)
Inson muammoni hal qilish uchun zarur bo’lgan resurslarga ega emas.
Bu omillarning barchasi mavjud bo’lganda, biz inqiroz haqida gapirishimiz mumkin.
Inqirozdan so’ng, odam unga dosh berganidan keyin o’sishi mumkin, ammo bardosh bera olmaslik xavfi mavjud.
KRIZIS QANDAY SHAKLLANADI
Ko’ngilsizlikka odatiy munosabatda, odam o’zining mavjud usullaridan foydalanishga harakat qiladi.
Agar etarli kuch va engish usullari bo’lmasa, tashvish paydo bo’ladi.
Anksiyete har doim ham yomon narsa emas, agar u konstruktiv harakatlarga olib keladi.
Bu muhim, chunki yangi g’oyalar va echimlarni qo’llash istagi bor.
Agar u ishlamasa, u holda odam inqiroz holatiga kiradi.
Odam ojizlikni boshdan kechiradi.
INRIZIS HOLATI
Inqiroz holati/inqirozi – bu maksimal disadaptatsiya.
Inqiroz holatida faol ishlash mexanizmlari buziladi.
Vaziyatlarni oldindan ko’ra oladigan fantaziyalar haqiqiy deb qabul qilinadi.
Men bor va menga yordam beradigan hech kim yo’q, hech narsa qilish va o’zgartirish mumkin emas.
Tunnel fikrlash sodir bo’ladi.
Azob chekishni to’xtatish = “bo’lishni to’xtatish” degan fikrlar paydo bo’ladi.
INRIZISDAGI XARAKTERISTIK SHARTLAR
Faqat travmatik vaziyat bor va men ham bor.
O’zining umidsizligi va qobiliyatsizligini his qilish.
Faoliyatni rejalashtirishdagi qiyinchiliklar.
O’z shaxsiyatiga pessimistik baho berish.
ALARM
Bunday holatda eng katta xavf – bu avtotajovuzning keng ko’lamli namoyon bo’lishi.
Muayyan o’z joniga qasd qilish ma’lumotlariga qadar.
Shuning uchun inqiroz blokiga katta e’tibor qaratilmoqda.
BOSQICHLAR
Ruhiy zarba.
Tartibsizlik davri.
Tartibsizlik.
Demobilizatsiya.
Vaziyatdan/muammodan xabardorlik.
Turar joy.
Ushbu dastlabki ikki bosqich eng o’z joniga qasd qilishdir.
Moslashuv.
Travmatik omillarni qabul qilish, ularni dunyoning ichki tushunchasiga moslashtirish.
Qayta tiklash.
Moslashuv sodir bo’lmasa, inqirozning surunkali shakli mumkin.
Shaxsiyatni o’zgartirish mumkin.
NEGA BU BO’LADI
Hissiy haddan tashqari yuklanish natijasida kognitiv va fikrlash jarayonlarida o’zgarish mavjud.
Kognitiv soha ishlamaydi:
motivatsiya darajasini pasaytiradi
e’tibor darajasi pasayadi
“kerakli” xotiralarga kirish imkoni yo’q
“Men” ni noto’g’ri baholash.
Kognitiv sohadagi sxematik mulohazalar.
Inqirozdagi shaxsiyat:
Shaxsiy tuzilmaning tarkibiy va funktsional jihatdan yo’q qilinishi mavjud.
Fikrlash, identifikatsiya qilish, sotsializatsiya va shaxsiylashtirish qobiliyati yo’qoladi.
“Men kimman, mening xalqim kim, men bu erda nima qilyapman.”
Inqirozga aralashish (inqiroz sharoitida ishlash).
Inqiroz bo’yicha maslahat, agar odam o’zgarishlarni mustaqil ravishda enga olsa, qo’llaniladi.
Bu birinchi navbatda qo’llab-quvvatlash.
Inqiroz chiziqlari shunday qiladi.
Agar shaxsiyatdagi salbiy o’zgarishlar uzoq muddatli va uzoq davom etgan bo’lsa, unda professional psixologik yordam kerak.
Asosiy vazifa avto-tajovuzni ko’rsatadigan signallarni ushlash va uning oldini olishdir.
Qo’llab-quvvatlang va g’amxo’rlik qiling.
Inqiroz holatidagi odamning avto-tajovuzkorligini va har qanday tarzda o’ziga zarar etkazishga urinishlarni istisno qiladigan harakatlar qiling.
INHIRIZNING PATOLOGIK YARATISHI
Inqirozga sabab bo’lgan voqealar juda shikastli mazmunga ega bo’lsa.
Xafagarchilik talablari juda muhim.
Muammoni hal qilish uchun zarur bo’lgan ma’lumotlarning etishmasligi yoki yo’qligi.
Hozirgi vaziyatda xulq-atvor modelining yo’qligi.
Vaziyatning tubdan hal bo’lmasligi haqidagi g’oya.
Yordam olishning iloji yo’qligi.
Biror kishi buzg’unchi munosabatda: “Hech kim yordam bera olmaydi, vaqt hech qachon tugamaydi, menga yordam beradigan hech narsa yo’q”.
KRIZIS PSIXOLOGIYASINING ASOSIY PRINSİPLARI
Insonda o’zgarishlarni o’rnatish, sub’ektiv tajriba orttirish, o’z hayotidagi voqealar rivojini nazorat qilish qobiliyati va barqarorlikka erishish uchun ishlang.
Yangi shaxsiy fazilatlarni egallash.
KRIZIS PSİXOTERAPİYASI BOSQICHLARI
A.G’ning so’zlariga ko’ra.
Ambrumova (1974)
Inqirozni qo’llab-quvvatlash.
Inqirozni qo’llab-quvvatlamaguncha, hech narsa ko’proq ishlamaydi.
Ushbu bosqich qachon tugaganini qanday aniqlash mumkinligi savol bo’lib qolmoqda.
Moslashuv darajasini oshirish.
Shaxsiy moslashuvni tuzatish.
