Miya – bu inson organi bo’lib, biz hali ham hamma narsani bilmaymiz. Barcha organlar ichida u eng kam o’rganilgan, ammo olimlar bu haqda iloji boricha tezroq o’rganish umidini yo’qotmaydi. Ushbu maqolada inson miyasining funktsional va morfologik xususiyatlarini, uning imkoniyatlari va sirlarini ko’rib chiqishni taklif qilamiz.

Eng muhim organ

Miya tana vaznining atigi 2 foizini egallashiga va taxminan 1,5 kg vaznga ega bo’lishiga qaramay, olimlar uni hayot uchun asosiy deb atashadi. Asab tizimi bilan birgalikda inson hayotini ta’minlaydi. Bu eng mukammal va murakkab ijod bo’lib, uni hali to’liq o’rganish ham mumkin emas. Aynan miyaning ishi tufayli odam gapiradi, eshitadi, ko’radi, fikrlaydi, atrof-muhitni his qiladi va harakat qiladi. Inson miyasining xususiyatlari to’liq tushunilmagan. Ehtimol, bu organ jiddiy manba, kutilmagan qobiliyat va imkoniyatlarni yashiradi.

Miya ichki organlarni boshqaradi va bizning hissiy holatimiz uchun ham javobgardir. U ikkita yarim shardan iborat: chap tomon texnik va mantiqiy fikrlash uchun, o’ng esa ijodiy fikrlash uchun javobgardir. Shunga ko’ra, agar inson ijodiy bo’lsa, unda uning o’ng yarim shari yaxshi rivojlangan bo’lsa, texniklar yaxshi rivojlangan chap yarim sharga ega. Biroq, olimlarning ta’kidlashicha, inson miyani mustaqil ravishda rivojlantirishi mumkin, dastlab to’liq quvvat bilan ishlamaydigan joylar.

Inson miyasining o’ziga xos xususiyati nimada?

Bu organning o’ziga xos xususiyatlari va qobiliyatlari bor, ularning ko’pchiligini tushuntirish qiyin. Miya 2 yoshdan 11 yoshgacha intensiv rivojlanadi. Ammo bolalikda bu organning to’liq ishlashi uchun zarur bo’lgan kuchli asabiy aloqalar hali ham mavjud emas. Shuning uchun bolalar kattalar kabi fikrlay olmaydilar, murakkab vaziyatlarni baholay olmaydilar va jiddiy qarorlar qabul qila olmaydilar. Neyron aloqalar o’rganish, dunyoni tushunish, muloqot qilish va tajriba orttirish jarayonida shakllanadi.

Inson miyasi haqidagi bir nechta qiziqarli faktlar uning o’ziga xosligi va o’ziga xos rivojlanishini ko’rsatadi:

• Bu organ har doim ishlaydi, uning dam olish kunlari yoki tanaffuslari yo’q, uyqu paytida ham yuqori faollik kuzatiladi.
• Olimlar miya charchamasligini isbotladilar. Biror kishi o’zini juda charchagan his qilishi mumkin, ammo bu ushbu organning charchaganligini anglatmaydi.
• Miya fikrlarga xuddi shunday munosabatda bo’ladi, ular xayol yoki xotiralardan ilhomlangan bo’ladimi.
• Fikrlash jarayonining tezligi yorug’lik tezligidan tezroq va mushaklar har doim ham unga mos kelmaydi. Olimlar buning isbotini, masalan, o’qilmaydigan qo’l yozuvida ko’rishadi.
• Intellektual mashqlarni bajarish miyada yangi neyron aloqalarni shakllantirish imkonini beradi. O’z navbatida, bu qarishni sekinlashtirishga yordam beradi va turli kasalliklarning rivojlanish xavfini kamaytiradi.
• Miya jismoniy o’zgarish qobiliyatiga ega. Bu jarayon uzoq davom etadi va insonning fikrlari va munosabatlari ta’siri ostida sodir bo’ladi.

Inson miyasi rivojlanishining o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda, olimlar muntazam ruhiy stress fanga hali noma’lum bo’lgan aql bovar qilmaydigan salohiyat va imkoniyatlarni ochishi mumkinligini ta’kidlaydilar. Aqliy mashg’ulot tufayli yangi asabiy aloqalar shakllanadi va ular qanchalik ko’p bo’lsa, miya faoliyati shunchalik yaxshi rivojlanadi. Shuning uchun aqliy qobiliyatlarni rivojlantirish zarur va juda muhimdir.

Aqliy tayyorgarlik izchillikni talab qiladi

Inson murakkab muammolarni hal qilishni, katta hajmdagi ma’lumotlarni tezda o’zlashtirishni va olingan bilimlarni maksimal samaradorlik bilan qo’llashni o’rgana oladimi? Agar sizda xohish bo’lsa va ozgina kuch sarflasangiz, shuningdek, mashg’ulotlarda izchillikni ta’minlasangiz, bu mumkin. Odamning maktab yoki kollejni shunchaki bitirishi etarli emas. Miya muntazam ishlashni talab qiladi, yuksiz u yomonlasha boshlaydi.

Ma’lumki, inson o’z miya imkoniyatlarining atigi 5-10 foizini ishlatadi. Va miya faoliyatini rivojlantirish uchun sizga kerak:

• Miyangizga sog’lom ovqat bering. Bu murakkab matematik va mantiqiy muammolarni hal qilish, yangi faoliyatni o’zlashtirish, “aqlli” kitoblarni o’qish, chet tillarini o’rganish bo’lishi mumkin.
• Analitik fikrlashni rivojlantirish, muammolarni turli yo’llar bilan hal qilish, qabul qilingan qarorlarni tahlil qilish.
• Qiyin yo’llarni tanlang. Misol uchun, agar muammo yuzaga kelsa, siz darhol eng oddiy echimdan foydalanmasligingiz kerak, siz murakkabroq variantni topishga harakat qilishingiz kerak. Bu qiziqarli va foydali ruhiy sinov bo’ladi.