Izzattillo Islomov
So‘rov shuningdek, partiyaviy tafovutni ham ko‘rsatdi, respublikachilarning 40 foizi siyosiy zo‘ravonlikni oqlanishi mumkin, demokratlarning esa 23 foizi. Ushbu topilmalar Qo’shma Shtatlarda siyosiy zo’ravonlik tobora kuchayib borayotganini ko’rsatadigan oldingi so’rovlar bilan mos keladi. Buni hisobga olgan holda, tadqiqotchilar siyosiy zo’ravonlikka bo’lgan munosabatga ta’sir qiluvchi asosiy omillarni yoritishga umid qilishdi.
Trampni ma’qullash va siyosiy zo‘ravonlikni qo‘llab-quvvatlash o‘rtasidagi bog‘liqlikni o‘rganish uchun tadqiqotchilar 2021-yilning 6-16-sentabr kunlari AQSH kattalar orasida so‘rov o‘tkazdilar. Ularning yakuniy namunasi 1909 respondentdan iborat edi. Soʻrov respondentlarning 6-yanvarda AQSh Kongressida boʻlib oʻtgan qoʻzgʻolon haqidagi tasavvurlarini va ularning siyosiy maqsadlarga erishish yoki siyosiy xabarlar yuborish uchun zoʻravonlikni qoʻllab-quvvatlashini oʻlchash uchun savollarni oʻz ichiga olgan.
Respondentlardan Tramp lavozimida bo‘lganida qilgan ishni ma’qulladimi yoki ma’qullamadimi, degan savol berildi. Tadqiqotchilar, shuningdek, respondentlarning 6-yanvardagi prezidentlik faoliyatiga munosabati va siyosiy zo’ravonlik ta’sirining qarama-qarshi rasmini taqdim etish uchun joriy prezident Jo Baydenni ma’qullashini so’rashdi.
Tadqiqotchilar Trampni ilgari qo‘llab-quvvatlagan ba’zi respondentlar uning faoliyatini ma’qullamagan sobiq Tramp tarafdorlari uchun o‘zgaruvchini kiritish orqali o‘z fikrlarini o‘zgartirgan bo‘lishi mumkinligini nazorat qilishdi.
Tadqiqot shuningdek, respondentlarning irqchilik va ksenofobik munosabatini o’lchaydigan vositachi o’zgaruvchini ham o’z ichiga oldi. Tadqiqotchilar irqchilik va ksenofobiyani baholash uchun savollardan foydalanganlar va javoblarni indeksga birlashtirganlar, bunda yuqori ball irqchilik va ksenofobiyaning yuqori darajasini ko’rsatgan.
Trampni yuqori darajada ma’qullagan respondentlar 6-yanvar kuni Kapitoliyga bostirib kirishni tasvirlash uchun “tinchlik” va “yaxshi narsa” kabi ijobiy so‘zlardan ko‘proq foydalanishgan. “Fuqarolarning hukumat bilan bog’liq ba’zi muammolarini bir nechta yaxshi mo’ljallangan o’qlar bilan hal qilish mumkin.”
Irqchilik va ksenofobiya Trumpning ma’qullanishining ushbu munosabatlarga ta’siriga vositachilik qilgani aniqlandi. Trumpni ma’qullagan respondentlar “irqiy, diniy yoki boshqa ozchilik guruhlari teng huquqlarga intilishda juda talabchan” degan fikrga qo’shilishlari mumkin edi. Shuningdek, ular xorijliklar va muhojirlarga nisbatan salbiy munosabat bildirishlari mumkin edi. Bu irqchilik va ksenofobik munosabatlar, o’z navbatida, 6-yanvar va ishtirokchilarni tasvirlash uchun ijobiy so’zlardan foydalanish va siyosiy zo’ravonlikni maqbul deb hisoblash moyilligi bilan bog’liq edi.
Qizig‘i shundaki, tadqiqotchilar Trampning sobiq tarafdorlari 6-yanvardagi tartibsizliklarga salbiy munosabatda bo‘lishlarini aniqladi. Biroq, ularning fikridagi o’zgarishlar ularning siyosiy zo’ravonlikni qo’llab-quvvatlashiga sezilarli ta’sir ko’rsatmadi. Tadqiqotchilarning aytishicha, nega bu guruh 6-yanvarga boshqacha nuqtai nazarga ega ekanligini, lekin umuman siyosiy zo‘ravonlikka emasligini tushunish uchun qo‘shimcha tekshiruv zarur.
Tadqiqotchilar 6-yanvarga nisbatan respondentlarning munosabati va siyosiy zo’ravonlikning maqbulligiga ta’sir qilishi mumkin bo’lgan demografik va munosabat omillarini hisobga olish uchun o’z tahlillarida bir nechta nazorat o’zgaruvchilarini o’z ichiga olgan.
Ushbu nazorat o’zgaruvchilari yoshi, jinsi, uy xo’jaligi daromadi, bandlik holati, ta’lim darajasi, partiyaviy mansublik, siyosiy mafkura, irqiy identifikatsiya, din, dindorlik, siyosiy faoliyat bilan shug’ullanish, ommaviy axborot vositalarini iste’mol qilish va Qo’shma Shtatlardagi yashash joyini o’z ichiga olgan. Ular, shuningdek, respondentlarning tajovuzkorlik darajasini nazorat qilishdi.
“Bizning topilmalarimiz bir qator muhim boshqaruv elementlarini va turli model spetsifikatsiyalarini kiritish uchun ishonchli. Ular Trampning ma’qullanishi va siyosiy zo‘ravonlikning normallashuvi o‘rtasidagi munosabatlarning muhim tarkibiy qismi, albatta, nafrat ekanligini qat’iy ta’kidlamoqda”, — deb yozadi tadqiqotchilar.
Ammo e’tiborga olish kerak bo’lgan ba’zi muhim ogohlantirishlar mavjud. Birinchidan, tadqiqot Trampni qo‘llab-quvvatlash va siyosiy zo‘ravonlikka bag‘rikenglik o‘rtasida sababiy bog‘liqlikni o‘rnatmaydi. Balki Tramp o‘z tarafdorlarini siyosiy zo‘ravonlikni maqbulroq ko‘rishga ilhomlantirgan bo‘lishi mumkin, biroq siyosiy zo‘ravonlikka allaqachon toqatli bo‘lgan shaxslar Trampni o‘ziga jalb qilishi ham mumkin.
Bundan tashqari, siyosiy elita va institutlarga ishonchni yo’qotish, demokratik qadriyatlarni qoralash va siyosiy qutblanish kabi boshqa o’rganilmagan vositachilar Trumpning ma’qullanishi va siyosiy zo’ravonlikka bo’lgan munosabat o’rtasidagi munosabatni tushuntirishga yordam berishi mumkin.
Behruzbek Hamidov
