Kognitiv noto’g’ri fikrlar – bu haqiqatni idrok etishimizni buzadigan fikrlashdagi tizimli xatolar. Ushbu sohadagi qiziqarli tadqiqotlardan biri bu “issiq / sovuq empatiya bo’shlig’i”. Ushbu hodisa shuni ko’rsatadiki, bizning boshqa odamlarning his-tuyg’ularini tushunish va idrok etish qobiliyati kontekstga va o’zimizning hissiy holatimizga qarab sezilarli darajada farq qilishi mumkin. Ushbu maqolada biz ushbu bo’shliqni batafsilroq ko’rib chiqamiz, uning mexanizmlarini ko’rib chiqamiz va aniq misollar keltiramiz.“Issiq va sovuq o’rtasidagi hamdardlik bo’shlig’i” tushunchasiIssiq/sovuq empatiya bo’shlig’i – bu boshqa odamlarning his-tuyg’ularini tushunish va tushunish qobiliyatimiz hissiy jihatdan zaryadlangan “issiq” holatda yoki neytralroq “sovuq” holatda ekanligimizga qarab o’zgarib turadigan hodisa. Issiq holatda biz tajovuzkorlik, g’azablanish va empatiyaga ko’proq moyil bo’lishimiz mumkin, sovuq holatda esa biz ko’proq o’ychan va boshqalarning his-tuyg’ularini tushunishga qodir bo’lishimiz mumkin.Empatiya bo’shlig’ining mexanizmlariHissiy ta’sir: Biz kuchli his-tuyg’ular holatida bo’lganimizda, bizning e’tiborimiz o’z his-tuyg’ularimizga va ehtiyojlarimizga qaratiladi. Bu bizni boshqalarning his-tuyg’ularini qadrlay olmay qolishi mumkin. Egosentrizm: Biz issiq bo’lganimizda, biz ko’pincha o’z tajribamiz va his-tuyg’ularimizga asoslanib, ko’proq o’zimizni o’ylaymiz. Bu dunyoni boshqalarning his-tuyg’ulari va ehtiyojlari orqali ko’rishimizga xalaqit berishi mumkin. Shaxsiy reaktsiya: voqealarga bizning munosabatimiz shunchalik kuchli bo’lishi mumkinki, biz uning boshqalarga qanday ta’sir qilishini tushuna olmaymiz. Misol uchun, biz g’azablanganimizda, bizning tajovuzkorligimiz boshqalarning hissiy holatiga ta’sir qilishi mumkinligini unutishimiz mumkin. Tuyg’ularning o’zgaruvchanligi: Tuyg’ular suyuqlikdir va bizning hissiy holatimiz vaqt o’tishi bilan o’zgarishi mumkin. Bu shuni anglatadiki, bizning empatiya qobiliyatimiz vaqt va sharoitga qarab o’zgarishi mumkin. Empatiya bo’shlig’iga misollarOilaviy nizolar: Oiladagi nizolarda oila a’zolari o’zlarining his-tuyg’ulariga shunchalik berilib ketishlari mumkinki, ular boshqalarning his-tuyg’ularini unutishlari mumkin. Masalan, ota-onalar o’rtasidagi janjal paytida bolalar qo’rquv va xavotirni his qilishlari mumkin, ammo ota-onalar o’zlarining his-tuyg’ulari bilan juda band bo’lib, ularni sezishlari mumkin. Ishdagi nizolar: Ishdagi mojarolarda xodimlar o’z manfaatlarini himoya qilishga moyil bo’lishi va hamkasblarini raqib sifatida qabul qilishi mumkin. Bu, ayniqsa, ziddiyatli vaziyatlarda bir-birining nuqtai nazarini tushunish va hurmat qilishni qiyinlashtirishi mumkin. Siyosiy bahslar: Siyosiy munozaralarda odamlar ko’pincha o’z e’tiqodlariga sodiq qoladilar va boshqa tomonning dalillariga hissiy munosabatda bo’lishadi. Bu ular bilan rozi bo’lmaganlarning niyatlari va his-tuyg’ularini tushuna olmasligiga olib kelishi mumkin. ___________________________________________________________________________Psixolog ishidagi empatiya bo’shlig’iEmpatiya bo’shlig’i odamlarning kuchli salbiy his-tuyg’ulari tufayli boshqa odamlarning his-tuyg’ularini tushunish yoki ularga hamdardlik bildira olmasligini anglatadi. Misol uchun, agar er-xotin janjal qilsa, har bir sherik bir-birining nuqtai nazarini tushunishda qiynalishi mumkin, chunki ular o’zlarining his-tuyg’ulariga e’tibor qaratishadi va o’zlarini himoya qilishga harakat qilishadi.Psixologning ishida bu buzilish psixologning mijozning his-tuyg’ulari va tajribalarini tushunmasligi yoki ularning hissiy holatidagi o’zgarishlarni sezmasligida namoyon bo’lishi mumkin. Bu bemorning hozirgi holati va ehtiyojlariga mos kelmaydigan noto’g’ri qarorlar va maslahatlarga olib kelishi mumkin.Issiq holatda bo’lgan mijozlar bilan ishlashda psixologga qiyinchilik tug’diradigan vaziyatlarga misollar:Mijoz g’azab yoki g’azab hissini boshdan kechirganda va uning xatti-harakatlari va qarorlarini tan ololmasa, salbiy oqibatlarga olib keladi.Mijoz spirtli ichimliklar yoki giyohvand moddalar ta’sirida bo’lganida, bu ularning o’z dunyosini va atrofidagi dunyoni hamdardlik va tushunish qobiliyatini pasaytirishi mumkin.Mijoz o’tmishdagi tajribalar yoki jarohatlar tufayli kuchli hissiy holatda bo’lsa va o’z his-tuyg’ularini engishga qodir emas.Psixologning bunday vaziyatlarda mijozlar bilan samarali ishlashi uchun ular “empatiya bo’shlig’i” ning kognitiv tarafkashligini bilishlari va bu ta’sirni kamaytirish vositalariga ega bo’lishlari kerak.Psixologning asosiy vazifasi mijoz bilan ishonchli munosabatlar o’rnatishdir. Shuni esda tutish kerakki, har bir mijoz o’ziga xosdir va individual yondashuvni talab qiladi.Keyingi qadam, mijoz bilan muloqotda empatiya va tushunishdan foydalanish bo’lishi mumkin. Psixolog o’z tajribalari orqali mijozni qo’llab-quvvatlashi va uning holati va nuqtai nazarini tushunishga tayyorligini ko’rsatishi mumkin.Psixolog uchun yana bir muhim vosita mijozni o’z his-tuyg’ulari va his-tuyg’ularini ko’proq bilishiga yordam beradigan turli mashqlar va amaliyotlarga jalb qilishdir. Masalan, jurnal yoki meditatsiya kognitiv buzilishlarni kamaytirish va hissiy intellektni oshirishda foydali bo’lishi mumkin.Xulosa qilib aytganda, “empatiya bo’shlig’i” kognitiv buzilish psixologlarning kuchli hissiy holatlardagi mijozlar bilan ishlashida qiyinchiliklarga olib kelishi mumkin. Biroq, bu hodisani tushunish va tegishli vositalardan foydalanish psixologlarga mijozlar bilan samarali ishlashga va ularni davolash va qo’llab-quvvatlashda eng yaxshi natijalarga erishishga yordam beradi.