Behruzbek Hamidov
Jan Piaget – shveytsariyalik taniqli olim, oltmish yildan ortiq umrini fanga bag’ishlagan. U ham falsafa, ham psixologiyani o‘rganib, o‘zining psixologik maktabini yaratdi. Uning tadqiqotining asosiy mavzusi bolalik va o’smirlik davrida bolaning aql-zakovatini rivojlantirish edi. Olim bir-birini almashtiradigan bir necha rivojlanish darajalari tasnifini yaratdi.
Piagetga ko’ra bolalarning intellektual rivojlanish darajalari
Jan Piagetning ta’kidlashicha, rivojlanishning barcha bosqichlari muammosiz bir-biriga o’tadi. Pastki bosqich yuqori darajaga tayyorgarlik bosqichidir. Keling, ushbu bosqichlarni, ularning xususiyatlari va farqlarini ko’rib chiqaylik.
Sensormotor bosqich
Birinchi bosqich bolaning hayotining ikki yilgacha bo’lgan davrini o’z ichiga oladi. Bu davrda chaqaloq hali ham to’liq gapirishni va o’z fikrlarini ifodalashni bilmaydi, u instinktiv tarzda harakat qiladi. Har bir bola tug’ilgandanoq ma’lum miqdordagi tug’ma reflekslarga ega bo’lib, ular uning o’sishiga, kuchayishiga va yuqori intellektual bosqichga o’tishiga yordam beradi. Endi reflekslar tufayli u ona sutini qanday so’rishni biladi, boshini shovqin tomon buradi va ko’zlari bilan harakatni kuzatib boradi.
Bolaning birinchi muhim ko’nikmalari asta-sekin shakllanadi. Agar siz chaqalog’ingizning o’ynashini kuzatsangiz, u shunchaki chayqalayotganini emas, balki o’ziga yoqqan ovozni uzoqroq eshitish uchun buni qilayotganini sezasiz. Keyinchalik u kichik odamning intellektual rivojlanishining boshlanishi bo’lgan harakatni birlashtirishi mumkin.
Keyin bola turli harakatlar va reflekslarni birlashtira boshlaydi, to’g’ri qaror qabul qiladi. Ikki yoshga to’lganida, ko’plab bolalar allaqachon aniq harakatlar rejasini shakllantirishga qodir. Bunday rejaning namunasi eng oddiy bo’lishi mumkin. Agar bola ikki qo‘lida o‘yinchoq ko‘tarib yursa va uning oldida eshik yopiq bo‘lsa, u o‘yinchoqlardan birini yerga qo‘yadi. Shunday qilib, bola eshikni ochadi va o’zi xohlagan yo’nalishda harakat qilishni davom ettiradi.
Vakillik razvedkasi bosqichi va aniqroq harakatlar
Ikki yoshdan etti yoshgacha bo’lgan bolalar mantig’i juda o’ziga xos bo’lishi mumkin, ammo bola allaqachon fikr yuritishga va ongli qarorlar qabul qilishga tayyor. Bu yoshdagi muammolar faqat o’z qarorlarining dalillari bilan yuzaga keladi, chunki bolalar ko’pincha reflekslarga tayanadilar. Ular barcha jarayonlarni to’g’ridan-to’g’ri qabul qiladilar. Misol uchun, bolalar shamol esayotganiga ishonch hosil qilishadi, chunki daraxtlar u yoqdan-bu yoqqa tebranadi. Bolalar global jarayonlar haqida o’ylamasdan, atrofdagi dunyoni o’z nuqtai nazaridan qabul qiladilar.
Faqat yetti yoshda, o’z nuqtai nazarini aniq dalillarga asoslangan holda isbotlash va isbotlash uchun birinchi urinishlar paydo bo’ladi. Beton operatsiyalar bosqichi odatda 11 yilgacha davom etadi.
Rasmiy operatsiyalar bosqichi
Bu bosqich 11 yoshdan 15 yoshgacha davom etadi va intensiv intellektual rivojlanish davri hisoblanadi. Rasmiy operatsiyalar davri bolalarning kattalar kabi o’ylashni va dalillarni topishni boshlashi bilan tavsiflanadi. Ular fikrlashning gipotetik-deduktiv usulidan foydalanadilar, barcha hukmlarni gipoteza sifatida ko’rib chiqadilar.
Izzattillo Islomov
