Behruzbek HamidovIndividualizatsiya! Qanday ovqatlanish kerak!
Karl Jungning fikriga ko’ra, har bir Homo sapiens individualizatsiya qilishga qodir. Jung psixikaning yaxlitlikka bo’lgan tug’ma istagi borligiga ishongan.
“Tushunish-bu mening kuchli ishtiyoqim. Ammo menga shifokorning sezgi ham berilgan. Men odamlarga yordam berishni yaxshi ko’raman.”
Individualizatsiya tabiiy, organik jarayondir. Bu bizning ichki tabiatimizni va har birimizning asosiy yo’limizni ochib beradi. Jung yozganidek,”bu daraxtni daraxtga aylantiradi”. Har qanday tabiiy jarayon singari, individualizatsiya ham biror narsa bilan to’sib qo’yilishi yoki to’sqinlik qilishi mumkin. Shunday qilib, daraxt noqulay muhitda bo’yi o’sishi mumkin.
Individualizatsiya-yaxlitlikka erishish jarayoni va shu bilan ko’proq erkinlikka intilish. Jarayon psixikaning turli qismlari: ego, shaxs, soya, anima va Animus va ongsizlikning boshqa arxetiplari integratsiyasi bilan ego va o’zlik o’rtasidagi dinamik aloqani rivojlantirishni o’z ichiga oladi. Odamlar yanada integratsiyalashgan holda, ular ushbu arxetiplarni yanada nozik va murakkab usullar bilan ifodalashni boshlaydilar.
“Biz o’z-o’zini bilish orqali o’zimizni qanchalik ko’proq anglaymiz va shunga muvofiq harakat qilamiz, kollektiv ongsizlikka qo’llaniladigan shaxsiy ongsiz qatlam shunchalik kamayadi. Shu bilan birga, endi maqsad manfaatlarining cheklangan, o’ta sezgir shaxsiy dunyosiga qamalmagan ong kuchayadi. Bu kengaytirilgan ong endi shaxsiy istaklar, qo’rquvlar, umidlar va ambitsiyalarning zaif, xudbin to’plami bo’lmaydi… aksincha, u insonni butun dunyo bilan mutlaq, bog’lovchi va ajralmas jamoaga olib keladigan ob’ektlar dunyosi bilan bog’lanish funktsiyasini o’z zimmasiga oladi.
“Biz bilan sodir bo’ladigan har qanday narsa, to’g’ri tushunilgan holda, bizni o’zimizga qaytaradi; go’yo bizni bularning barchasidan ozod qilish va bizni faqat o’zimizga bo’ysundirish maqsadi bo’lgan noma’lum ustozlar bor.”
Tahlilchi sifatida ishlagan Jung, hayotining birinchi yarmida unga kelgan bemorlar ichki individualizatsiya jarayoniga juda ko’p qo’shilmasligini aniqladi; ular birinchi navbatda natijaga, ego maqsadlariga erishishda muvaffaqiyatga erishishga qaratilgan. Ushbu maqsadlarga erishgan keksa bemorlar boshqalarga erishadilar: ular yutuqlardan ko’ra ko’proq integratsiyaga intilishadi va psixikaning umumiyligi bilan uyg’unlikni izlaydilar.
Ego nuqtai nazaridan o’sish va rivojlanish ongga yangi materialni birlashtirishni o’z ichiga oladi, bu dunyo va o’zi haqida bilim olish jarayonidir. Ego uchun o’sish-bu ong xabardorligining oshishi. Individualizatsiya, aksincha, o’zlikni rivojlantirishdir va o’zlik nuqtai nazaridan maqsad ong va ongsizlikning birligidir.
Shaxsni oshkor qilish
Individualizatsiya jarayonining boshida biz shaxsni ochib berishni boshlashimiz va uni o’zimizning doimiy qismimizdan ko’ra ko’proq foydali vosita sifatida ko’rishimiz kerak. Shaxs muhim himoya funktsiyalariga ega bo’lsa-da, u o’zini va ongsizligini yashiradigan niqobdir.
“Biz shaxsni tahlil qilsak, niqobni yirtib tashlaymiz va biz uchun individual bo’lib tuyulgan narsani ochib beramiz, aslida bu jamoaviy; boshqacha qilib aytganda, shaxs faqat jamoaviy ruh uchun niqob edi. Asosan, shaxs haqiqat emas: bu inson va jamiyat o’rtasidagi murosa, inson o’zini qanday namoyon qilishni xohlaydi. Uning ismi bor, u unvonga loyiqdir, ofis vakili, u shu erda yoki u erda. Biroq, ma’lum bir shaxsga nisbatan, bu faqat ikkinchi darajali haqiqat, ko’pincha ko’proq narsani oladigan boshqalar bilan murosaga kelish natijasidir.
Shaxsning cheklovlari va deformatsiyalari to’g’risida bilimlarning shakllanishi natijasida biz madaniyatimiz va jamiyatimizdan yanada mustaqil bo’ldik.
Soya bilan kurashish
Tashqi ko’rinishlarning orqasida nima borligini ko’rib, biz soyaga duch kelishga majbur bo’lamiz. Biz har birimizning qorong’u tomonimiz haqiqatini qabul qilgan va bir vaqtning o’zida soyadan ko’ra ko’proq narsani anglagan darajada soya ta’siridan xalos bo’lishimiz mumkin.
Anime va Animus bilan to’qnashuv
Keyingi qadam anima yoki Animus bilan to’qnashishdir. Biz bu arxetipni haqiqiy odam yoki biz ular bilan muloqot qilishimiz va o’rganishimiz mumkin bo’lgan odamlar sifatida ko’rib chiqishimiz kerak. Masalan, Jung anima qahramonlaridan bemor tahlilchi bilan maslahatlashganidek, tush belgilarini talqin qilish haqida so’radi. Shuningdek, biz anima yoki Animus figuralari etarlicha avtonom ekanligini va agar biz ularni e’tiborsiz qoldirsak yoki ularning tasvirlari va rejalarini o’z shaxsiy ijodimiz uchun ko’r-ko’rona qabul qilsak, bizga ta’sir qilishi va hatto bizni boshqarishi mumkinligini bilib olamiz.
“Ongsiz ongning dalillari ko’r yoki kuchsiz bo’lsa ham, uni to’g’ri ko’radi.”
O’zini rivojlantirish
Individualizatsiya jarayonining maqsadi va avj nuqtasi o’zini rivojlantirishdir. “O’zlik — bu bizning hayotimizning maqsadi, chunki bu biz individuallik deb ataydigan bashoratli kombinatsiyaning eng to’liq ifodasidir” (Jung, 1952 b, 386-bet). O’z-o’zidan Egoni psixikaning markaziga o’tkazadi. O’z — o’zini bilish ruhiyatga birlikni olib keladi va ongli va ongsiz materiallarni birlashtirishga yordam beradi: “individualizatsiya maqsadi, bir tomondan, odamning soxta o’ramlaridan, ikkinchi tomondan, ibtidoiy o’zlikning gipnoz kuchidan mahrum qilishdan kam emas” (Jung, 1945, 174 — bet). Ego hali ham ongning markazidir, lekin endi butun shaxsning yadrosiga o’xshamaydi.
Jung shunday deb yozgan edi::
“har bir inson o’zi bo’lishi kerak; har bir inson o’zining o’ziga xosligini ochib berishi kerak, shaxsning markazi ong va ongsizlikdan bir xil masofada joylashgan; bizni yo’naltirish uchun tabiat ochib beradigan ideal maqsadga intilishimiz kerak. Faqat shu nuqtaga asoslanib, inson o’z ehtiyojlarini qondira oladi.”
Garchi individuatsiyani ketma-ket qadamlar nuqtai nazaridan tasvirlash mumkin bo’lsa-da, jarayon bu erda taqdim etilgan rivojlanishdan ko’ra ancha murakkab. Ta’riflangan barcha qadamlar qisman bir-birining ustiga chiqadi va har birimiz doimiy ravishda eski muammolar va savollarga qaytamiz (turli xil istiqbollar tufayli umid bilan). Individuatsiyani spiral sifatida tasavvur qilish mumkin, unda biz har safar aniqroq shaklda bir xil asosiy savollarga duch kelamiz. (Ushbu tushuncha Zen buddizm tushunchasi bilan chambarchas bog’liq bo’lib, unda odam hech qachon shaxsiy koan yoki ma’naviy muammoni hal qilmaydi va uni izlash o’z-o’zidan maqsadga aylanadi.)
O’sish to’siqlari
Ongli ravishda amalga oshiriladigan individualizatsiya qiyin vazifadir, shuning uchun odam bu jarayonni boshqarish uchun psixologik jihatdan sog’lom bo’lishi kerak. Ushbu ajoyib o’zgarishlarni amalga oshirish, individualizatsiya jarayonida tom ma’noda ichkariga burilish uchun juda kuchli ego kerak:
“Aytish mumkinki, butun dunyo o’zining tartibsizligi va azob-uqubatlari bilan individualizatsiya jarayonida ishtirok etadi. Individualizatsiya hech qanday tarzda bir nechta odamlarning o’ziga xos narsasi yoki zavqi emas, lekin bu jarayonni amalga oshirayotganini biladiganlar omadli deb aytilishi mumkin. Ular bundan o’zlarining onglarini etarli darajada ta’minlaydigan narsani olishadi.”
Bu jarayon ayniqsa qiyin, chunki bu shaxsning tashabbusi bo’lib, ko’pincha boshqalarning rad etilishi yoki eng yaxshi holatda befarqligi sharoitida amalga oshiriladi. Jungning yozishicha,
“tabiat ongning yuqori darajasi haqida qayg’urmaydi; aksincha. Va jamiyat psixikaning bu jasoratlarini etarlicha qadrlamaydi; uning mukofotlari har doim shaxsiyat uchun emas, balki yutuqlar uchun beriladi, ikkinchisi vafotidan keyin mukofotlanadi.
“Barkamol vakillik bilan ongli hayot hissi G’arb teosofiyasining o’ziga xos xususiyati… yorqin belgilarni tasavvur qilish orqali ma’rifatga erishish mumkin emas, balki ong zulmatini himoya qiladi.”
Individualizatsiya jarayonining har bir bosqichi qiyinchiliklar bilan birga keladi. Birinchisi, shaxs bilan identifikatsiya qilish xavfi. Shaxs bilan tanish bo’lganlar “mukammal” bo’lishga harakat qilishlari mumkin, o’zlarining xatolari yoki zaif tomonlarini qabul qila olmaydilar, xuddi idealizatsiya qilingan o’z-o’zini tushunchasidan har qanday og’ish kabi. Shaxs bilan to’liq aniqlangan odamlar o’z-o’zini tasviriga mos kelmaydigan har qanday tendentsiyalarni bostirishga va bunday xatti-harakatlarning namoyon bo’lishini boshqalarga bog’lashga intilishadi; bostirilgan, salbiy identifikatsiyani taqdim etish ishi boshqa odamlarga ishonib topshirilgan.
Soya, shuningdek, individualizatsiya uchun asosiy to’siq bo’lishi mumkin. O’zlarining soyalarini bilmagan odamlar shunchaki zararli impulslarni noto’g’ri deb hisoblamasdan yoki o’zlarining salbiy his-tuyg’ularini umuman sezmasdan chiqarib yuborishlari mumkin. Bunday odamlarda, bunday impulslarni tan olishda muvaffaqiyatsizlikka uchraganlarida, yomon narsalarni yo’q qilish yoki qilishning dastlabki impulslari darhol ratsionalizatsiya qilinadi. Soyaga e’tibor bermaslik axloqiy ustunlik munosabatlarida yoki boshqalarga soya proektsiyasida ham o’z ifodasini topishi mumkin. Masalan, bunday odamlarning ba’zilari hukumat o’zlari taqiqlamoqchi bo’lgan fotosuratlarga ruxsat berganidan xursand bo’lishadi; ular hatto malakali tsenzuraga aylanish uchun mavjud bo’lgan barcha pornografiyalarni diqqat bilan ko’rib chiqishga ishonishlari mumkin.
Anima yoki Animus bilan qarama-qarshilik, shu bilan birga, kollektiv ongsiz bilan aloqa qilish muammosini keltirib chiqaradi. Erkakda anima oldindan aytib bo’lmaydigan hissiy o’zgarishlarni yoki kayfiyatni keltirib chiqarishi mumkin. Ayolda Animus o’zini mantiqsiz, qat’iy fikr sifatida kashf eta oladi. Jungning anime va Animus haqidagi munozarasi umuman erkaklik yoki feminizmning tavsifi emas. Anima yoki animusning mazmuni-bu o’zimizni erkak yoki ayol sifatida ongli ravishda anglashimizga qo’shimcha bo’lib, aksariyat odamlar madaniy qadriyatlar va ijtimoiy jihatdan aniqlangan gender rollari bilan belgilanadi.
Kollektiv materialni oshkor qilgan kishi uni yutib yuborish xavfiga duch keladi. Jungning so’zlariga ko’ra, bu natija ikki shaklda bo’lishi mumkin. Biror kishi kollektiv psixika haqida barcha fazilatlar va bilimlarni talab qilganda, Egoni shishirishi mumkin. Qarama — qarshi reaktsiya-bu Egoning zaifligi; odam o’zini kollektiv psixikada kuchga ega emasligini his qiladi va to’satdan ongsizlikning qabul qilinmaydigan tomonlarini-mantiqsiz, salbiy impulslar va boshqalarni tushunadi.
Izzattillo Islomov
