Behruzbek Hamidov
DEHB “Diqqat etishmasligining giperaktivlik buzilishi” degan ma’noni anglatadi. Odatda bolalik davrida paydo bo’ladi. Ammo hamma ota-onalar bolaning xatti-harakatlaridagi ba’zi xususiyatlarni sindromning namoyon bo’lishi sifatida qabul qilmaydi va shifokorga bormaydi. Shuning uchun DEHB belgilari ko’pincha balog’at yoshiga etadi. Bu nimaga o’xshaydi? Odamlar bir vaqtning o’zida hamma narsani egallab olishadi va oxirigacha hech narsani tugata olmaydilar. Kattalardagi DEHB, shuningdek, ular tez-tez pul va kredit kartalarini yo’qotishlarida, yig’ilishlarda o’ylamasdan javob berishlarida namoyon bo’ladi, bu esa ularni muammoga olib keladi. Ushbu sindromning belgilari bo’lgan odamni nima qilish kerak va qanday yashash kerak? Biz sizga maqolada aytib beramiz.
DEHB sabablari
Ushbu sindrom miyaning engil rivojlanmaganligi shakli sifatida aniqlanadi va anomaliyaning asosiy sababi uni boshqarishdagi kimyoviy muammolarda yotadi. DEHB sabablari quyidagilardan iborat:
- genetik moyillik;
- biofaktorlar (homiladorlik davridagi muammolar);
- oilada nizolarning mavjudligi;
- kimyoviy zaharlanish.
Bu sabablarning barchasi sindrom belgilarini keltirib chiqaradi.
DEHB belgilari
Sindromning asosiy belgilari va unga nom berdi – bu giperaktivlik, impulsivlik va diqqat etishmasligi. Bunday odamlar hissiy jihatdan beqaror, hech narsaga diqqatni jamlay olmaydi, o’z harakatlarini nazorat qilmaydi. Ish yoki o’qish bilan bog’liq holda, kattalarning ikkita yo’li bor: odam hamma narsani keyinga qo’yadi yoki aksincha, narsalarni ushlaydi, lekin muvaffaqiyatsizlikka uchradi va ularni yarmida qoldiradi.
Bunday odamlar qiziqishning yo’qolishi, zerikish, ovoz balandligi kabi har qanday tashqi omillarga chalg’itish bilan ajralib turadi. Natijada hamma narsadan, shu jumladan o’zingizdan ham umidsizlik. Anksiyete, komplekslar, turli qo’rquvlar va depressiv holat paydo bo’ladi.
Bunday odamlar nimani his qilishadi?
Ular o’z ishlarida va fikrlarida to’liq tartibsizlikni his qilishadi, ular doimo nimadir qilishga intilishadi va ular bir vaqtning o’zida bir nechta muammolarni hal qilishni xohlashadi, lekin ular muvaffaqiyatsizlikka uchraydi va bu noshukur ishni tark etadilar. Muloqotda DEHB bilan og’rigan kattalar suhbat mavzusiga e’tibor bera olmaydi, noto’g’ri javob bera olmaydi, faqat o’z kayfiyatiga qarab harakat qila olmaydi va bu sabablar majmuasi tufayli ular befarq bo’lib qoladilar. Agar bunday belgilar mavjud bo’lsa, kognitiv xatti-harakatlar terapiyasini tayinlaydigan mutaxassis bilan bog’lanishga arziydi.
Mutaxassis bilan mashg’ulotlardan tashqari nima qilish kerak?
DEHB bilan kurashish uchun ba’zi maslahatlar:
- Ratsionni o’zgartirish.
Kam uglevodli diet qo’llaniladi, oz miqdordagi yog’li ovqatlar dietaga kiritiladi. Shifokor tomonidan tayinlangan qo’shimchalarni oling: lesitin, L-tirozin, fosfatidilserin.
- Motor faolligining oshishi.
Buning uchun mashg’ulotlar jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirish (yugurish, velosport, eshkak eshish, suzish) va murakkab harakatlarni (karate yoki taekvondo) muvofiqlashtirish bilan sport bilan shug’ullanish uchun juda mos keladi. Massaj, shuningdek, qo’zg’alganda o’z-o’zini nazorat qilishni yaxshilash uchun nafas olish mashqlari tavsiya etiladi. Mashqlar oddiy: burun orqali 8 marta nafas oling, nafasni 5 marta ushlab turing, to’xtaguncha og’iz orqali 10 marta chuqur nafas oling, bir necha marta takrorlang.
- O’rnatilgan odatlar va kundalik tartibni o’zgartirish.
Vaqt bo’yicha ustuvor ishlarni taqsimlash bilan kunni iloji boricha batafsil rejalashtirish, topshiriqlarning elektron eslatmalaridan foydalanish kerak. Barcha aralashadigan omillarni yo’q qilish kerak. Ish uchun 45 daqiqa, dam olish uchun esa 15 daqiqa ajratishingiz mumkin. Vazifalarni kichik bosqichlarga bo’lish foydalidir, bu ularni oxirigacha etkazishga yordam beradi.
Izzattillo Islomov
