Behruzbek Hamidov
Idrok – bu nafaqat ma’lumotni qayta ishlash, balki o’zgartirish imkonini beradigan aqliy jarayonlar majmuasidir. Uning yordami bilan tushunishni, shuningdek, o’z shaxsini, uning atrofidagi haqiqatda mavjudligini baholashni kiritish mumkin. Bundan tashqari, bilish voqelikning ma’lum bir rasmini qurish imkoniyatini beradi, bu butunlay individualdir.
Idrok nima
Inson miyasining aynan qanday nerv tuzilishiga ega ekanligini hisobga olsak, uni har qanday zamonaviy kompyuterdan yaxshiroq deb aytishimiz mumkin. Bugungi kunga qadar mutaxassislar uning qanday salohiyatga ega ekanligini to’liq o’rgana olmadilar. Shunga qaramay, ular hisoblash imkoniyatlari cheksiz bo’lishini ta’kidlaydilar. Shu bilan birga, hisoblash jarayonlari haqida gap ketganda, hatto eng zaif kalkulyator ham samaraliroq hisoblanadi. Nega hamma narsa shunday bo’ladi?
Inson tanasidagi aqliy faoliyat va aqliy jarayonlar alohida-alohida boradi. Shuning uchun odamlar ko’pincha mantiqiy xatolarga yo’l qo’yadilar yoki tubdan noto’g’ri xulosalar chiqaradilar. Insonning idrokiga ko’plab omillar ta’sir qiladi, masalan:
- Motivatsiya.
- Muayyan ijtimoiy munosabatlarning mavjudligi.
- Hissiy taassurotlar.
- Ruhiy shovqin yoki ongli fikr oqimlari.
- Axborotning o’zgarishi bilan bevosita bog’liq bo’lgan miyaning cheklangan potentsialining mavjudligi.
Idrok – muayyan ob’ekt yoki predmet haqidagi bilimlarning shakllanishi natijasidir. Aynan u sizga psixikaning turli tarkibiy qismlarini bir-biriga bog’lash imkonini beradi, ularning asosiylari aql, vakillik, his-tuyg’ular va xotira hisoblanadi. Oddiyroq qilib aytganda, bilish ma’lum bir ma’no birligi bo’lib, u nafaqat aqldan, balki psixikadan ham tashqarida.
Kognitiv dissonans
Individ bir vaqtning o’zida bir-biriga zid bo’lgan bir nechta bilishga duch kelganda, kognitiv dissonans yuzaga keladi. Ko’pgina hollarda, bu hodisa quyidagi sabablarning natijasidir:
- Muayyan jarayon va u haqidagi bilimlar yoki hukmlar bilan hodisa o’rtasida yuzaga keladigan mantiqiy nomutanosiblikning mavjudligi.
- Insonning fikri va tushunchasi atrofdagilarning ko’pchiligi o’ylagan narsadan butunlay farq qiladi.
- Biror kishining tajribasi va kelajakda muntazam ravishda paydo bo’ladigan vaziyat o’rtasida qarama-qarshilik paydo bo’lishi mumkin.
- Inson o’zi uzoq vaqt oldin shakllangan yoki madaniy ta’sirga duchor bo’lgan muayyan xatti-harakatlar modelini hisobga oladi, garchi u ular haqida butunlay boshqacha tasavvurga ega bo’lsa.
Eng sodda va tushunarli tilda gapiradigan bo’lsak, oddiy odam uchun kognitiv dissonans – bu shaxsning o’zida uzoq vaqt davom etadigan qarama-qarshilik. Shu sababli, ko’plab salbiy his-tuyg’ular paydo bo’la boshlaydi. Ushbu noxush tuyg’ularni bartaraf etish uchun odam o’zining ichki ziddiyatini tuzatish uchun hamma narsani qiladi. Buning uchun bir nechta strategiyalardan foydalanish mumkin:
- Shaxs xulq-atvorini o’zgartira boshlaydi.
- Mas’uliyatni rad etadi.
- Idrokni o’zgartiradi yoki uni qayta baholaydi.
- Hamfikr odamlar qidirilmoqda.
- Qo’shimcha komponentni qo’shish orqali yangi bilish shakllanadi.
Izzattillo Islomov
