Ksenofobiya-bo’rttirilgan va doimiy qo’rquv, shubha, begonalarni, begonalarni, chet elliklarni yoqtirmaslik. Ksenofobiya manbai noto’g’ri qarashlar (noto’g’ri qarashlar) – buzilgan va noto’g’ri umumlashmalarga asoslangan guruh va uning alohida a’zolariga nisbatan asossiz salbiy munosabatlardir. Xurofotning kognitiv tarkibiy qismi bu stereotip – haddan tashqari umumlashtirilgan, soddalashtirilgan va yangi ma’lumotlarga chidamli tasvir. Stereotiplar mantiqiy xatoga asoslangan bo’lib, guruh ichidagi odamlar o’rtasidagi farqlar turli guruhlarga mansub odamlarga qaraganda kamroq ekanligini tan oladi. Xurofot, shuningdek, rad etilgan guruhga nisbatan quyidagi ketma-ketlikda yuzaga keladigan xatti-harakatlarni o’z ichiga oladi: og’zaki so’zlash (hazillar, haqoratlar), qochish, kamsitish (jamiyat hayotining ba’zi sohalaridan chiqarib tashlash), zo’ravonlik harakatlari, yo’q qilish (guruhni yo’q qilish). Ksenofobiya millati (shovinizm), irqi (irqchilik), jinsi (seksizm), diniy, e’tiqodlari, jinsiy orientatsiyasi (gomofobiya), yoshi (yoshi), tashqi ko’rinishi (lukizm), nogironligi, kasbi va boshqalar bilan ajralib turadigan shaxslarga tarqalishi mumkin.

“Boshqalar”, “begonalar”, “chet elliklar”, “ular” yovuz, yovuz, do’stona, xavfli deb qabul qilinadi. Ko’p odamlar o’zlarini “noto’g’ri” guruhga (etnik, irqiy, jinsiy, madaniy, yosh) tegishli deb rad etishlari va shu bilan o’zlarini yo’q qilishlari mumkin.

Ksenofobiya sabablari va omillari:

1. Iqtisodiy raqobat, ezilgan guruhlarning hukmron guruhlarga iqtisodiy va ijtimoiy bog’liqligi. Qo’lida boylik va kuchga ega bo’lganlar o’zlarining hukmronligini saqlab qolish, iqtisodiy va ijtimoiy ustunlikni oqlash uchun xurofotdan foydalanadilar.
2. Hayot va muhabbatni bostirishga asoslangan, itoatkorlik va bo’ysunishga o’rgatilgan avtoritar-patriarxal oilaviy tarbiya. Bunday tarbiya natijasida sevish qobiliyatini yo’qotish va ota-onadan o’rganilgan yashirin dushmanlik boshqa odamlarning rad etilishiga olib keladi.
3. Bilimning stereotipikligi, uning mantiqsizligi va dalillarning mavjud emasligi, mustaqil tanqidiy fikrlashdan voz kechish va tayyor xulosalar va echimlardan foydalanish, haqiqatga intilishning yo’qligi. Asosiy mafkurani ifoda etuvchi ommaviy axborot vositalaridan olingan ma’lumotlarga tanqidiy munosabat.
4. Ijtimoiy me’yorlar, urf-odatlar va hokimiyatga nisbatan muvofiqlik, dunyoga dushmanlik va ishonchsizlik bilan ajralib turadigan avtoritar shaxs turi, yovuz va xavfli, shafqatsizlikka moyil, dogmatik fikrlashga moyil bo’lib, uning shahvoniyligini bostiradi. Avtoritar shaxs hayotdan qo’rqadi, o’zining ijtimoiy mavqei va obro’siga ishonch hosil qilmaydi va kuchliroq va kuchliroq, ijtimoiy guruhi va madaniyatining ustunligiga ishonadigan, farqlarga toqat qilmaydiganlardan himoya izlaydi.
5. Proektsiya va almashtirishning himoya mexanizmlari. Proektsiya: axloqiy munosabat va o’z-o’zini anglashga zid bo’lgan o’zlarining istalmagan intilishlari va xususiyatlari ongsiz ravishda boshqa guruh vakillariga tegishli. Shunday qilib, irqiy nafrat qora tanlilarga o’z intilishlarini va ular ustidan sadistik janjallarni bog’lash orqali og’riqli shahvoniylikni ifoda etishning ijtimoiy jihatdan maqbul kanali bo’lib xizmat qiladi. O’zgartirish: engib bo’lmaydigan qiyinchiliklar, ayniqsa ijtimoiy va iqtisodiy inqiroz davrida odamlar boshdan kechirgan, ongsiz ravishda gunoh echkilariga – zaif, o’zlarini himoya qila olmaydigan guruhlarga aylanadi.

Ksenofobiyaning oqibatlari:

1. Hukmronlik munosabatlarini tasdiqlash, mustahkamlash va oqlash-bo’ysunish, tengsizlik, qullik, servilizm. Erkinlik va mustaqillikni cheklash.
2. Avtoritar jamiyatdagi odamlarni jinsi, millati, irqi va boshqalar asosida ajratish, ularning birlashishi, birlashishi va hokimiyatdagilarga qarshi uyushgan noroziligini oldini olish maqsadida. Odamlarni “bo’l va zabt et”tamoyili bo’yicha boshqarish.
3. Guruhlararo nizolar. Qabul qilinmaydigan guruhni jismoniy yo’q qilishgacha bo’lgan huquqlarni cheklash, ta’qib qilish, ta’qib qilish. Masalan, 1994 yilda Ruandada genotsid natijasida millionga yaqin odam halok bo’ldi, bu mamlakat aholisining 10 foizini tashkil etdi.
4. Tashqi va ichki dunyoni mustaqil va tanqidiy bilishdan voz kechish. Voqelikning xayoliy aksi[1; 2; 4; 5; 6; 7; 8; 9; 10; 11; 12; 14].

Quyida guruh ishlarida ksenofobiyani engish uchun ba’zi usullar taklif etiladi.

“Birovning qo’rquvi”mashqlari

Maqsad-sizdan farqli odamlardan mantiqsiz qo’rquvni engish.

• O’zingizning xurofotingizni toping va nomlang, masalan, milliy ozchiliklar, boshqa irqlar, qariyalar, bolalar, nogironlar, fohishalar va boshqalarni yoqtirmaslik.

Endi guruhdan kimnidir tanlang va uni “begona”qo’rquvini boshdan kechirayotgan guruh vakili roliga tayinlang.

Keyin o’zingizni qo’rquvingiz bilan tasavvur qiling va o’sha odamga murojaat qiling. Unga o’zingizni qo’rquv deb ayting. Siz nimadan qo’rqasiz? Sizni ishonchsizlik va rad etishga nima sabab bo’ladi? Siz bu odamdan nimadan shubhalanasiz? U nima uchun xavfli? U sizga qanday tahdid solmoqda?

Endi u bilan joylarni almashtiring va ksenofobiyani boshdan kechirayotgan odam sifatida harakat qiling. Xavfsizligingiz, zararsizligingiz foydasiga himoya qilish uchun dalillarni keltiring. Siz hamma bilan bir xil odam ekanligingizni isbotlang. Boshqalar uchun xavfsizligingizga va ularga o’xshashligingizga ishontiradigan fazilatlaringizni nomlang. Hayotiy tajribangizga murojaat qiling.

O’zingizning xurofotingiz susayguncha, o’zingiz bilan rollarni bir necha marta o’zgartiring.

• Yana qanday xurofotlar, stereotiplar borligini eslang. Ularni nomlang va ularning adolatliligini isbotlang. Har bir bayonotni uning asosiy mantiqiy tarkibiy qismlariga ajrating va uning mantiqiy yoki yo’qligini hal qiling. Agar siz hukmni yolg’on deb baholasangiz, uni rad etish uchun barcha mantiqiy dalillarni to’plang. O’zingizning shaxsiy tajribangiz va boshqa odamlarning sizning noto’g’ri qarashlaringizni inkor etadigan faktlarni ayting. Sizning stereotiplaringizga mos kelmaydigan odamlarga misollar keltiring. Ushbu g’oyalarga qarshi mantiqiy dalillar sizda mavjud bo’lgan “ijobiy” dalillardan ko’proq bo’lsin. Soxta e’tiqod har safar paydo bo’lganda, u to’liq takrorlanmaguncha, bu barcha rad etuvchi dalillarni eslang [7].

Uy vazifasi

1. Siz rad etgan guruhni ifodalovchi shaxs bilan shaxsiy to’g’ridan-to’g’ri yoki bilvosita (masalan, ijtimoiy tarmoqlar orqali) aloqada bo’ling. U bilan nisbatan uzoq vaqt davomida suhbatlashing, sizning qiziqishlaringiz, hayotdagi qiyinchiliklar, turmush tarzi, fikrlari, tajribalari, ehtiyojlari va istaklari qanchalik boshqacha yoki o’xshashligini bilib oling. Umumiy manfaatlarni toping. U bilan har qanday hamkorlik, hamkorlik to’g’risida kelishib oling va uni amalga oshiring.
2. O’zingizning xurofotingizni tanlang va tajriba orqali uning haqiqiyligini tekshiring. O’zingizning munosabatingizni gipoteza shaklida shakllantiring, masalan,” barcha lo’lilar firibgarlar va firibgarlar”,” agar ayolning sochlari sarg’ish bo’lsa, u ahmoqdir”,” barcha erkaklar aldaydilar ” va boshqalar. Aslida, sizning gipotezangizni shakllantirgan odamlar bilan gaplashing va hisobot tuzing, unda ular sizga aniq nima javob berganligini va topshiriqni bajarishdan oldin va keyin qanday fikrlar va his-tuyg’ularni boshdan kechirganingizni ko’rsating. Haqiqiy natijalarni kutganingizga moslang.

“Aholi yashaydigan Orol” rolli o’yini

Maqsad-boshqalar bilan hamkorlik qilishni o’rganish, ular bilan tenglikni o’rnatish.

Rekvizitlar: kosmetik qalamlar, taxta / flipchart.

Kirish. Bir-biriga ijobiy munosabat, mavjud farqlarga nisbatan bag’rikeng munosabat, bir-biridan mantiqsiz qo’rquvni engish qo’shma harakatlar, umumiy maqsadlarni belgilash, hamkorlik orqali amalga oshiriladi. Bir-birining ehtiyojlari, qiziqishlari, niyatlarini muhokama qilish odatini rivojlantirish tinchlik va o’zaro tushunish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi [4; 9].

O’yin jarayoni

Rollar va syujet. Guruh a’zolari soni bo’yicha teng bo’lmagan ikkita guruhga bo’ling. Turli guruhlarda bir-biri bilan aniq yoki yashirin qarama-qarshilikda bo’lgan ishtirokchilar bo’lishi maqsadga muvofiqdir. Biz katta guruhni shartli ravishda “katakli”, kichikroq – “chiziqli”deb ataymiz. Biroq, siz o’zingiz uchun boshqa nomlar haqida o’ylashingiz mumkin, ular sizning farqlaringizni ta’kidlashi muhimdir.

Katakli – “etti tepalik” orolining tub aholisi. Bu kichik Orol va unda juda ko’p tabiiy boyliklar mavjud emas. Ularni olish uchun ko’p mehnat talab etiladi. Qish juda sovuq, ozgina sovuq va qor yog’adi. Yoz issiq emas. Aborigenlar qishloq xo’jaligi, ovchilik, baliqchilik bilan shug’ullanadilar. Ularda hunarmandchilik ham bor.

Chiziqli-zamonaviy sanoat va axborot jamiyatining vakillari. Ular asosan intellektual mehnat bilan band. Ular okeanni kesib o’tgan chiziqli kema halokatga uchradi va orolda omon qolganlar kam edi.

Shartli ravishda, biz katakli va chiziqli til bir xil ekanligini qabul qilamiz va ular bir-birini tushunishadi.

Uchrashuv boshidanoq ikkala guruh ham bir-birlarini dushmanlik bilan, tuz donasi bilan qabul qilishadi va bir-birlariga salbiy fazilatlarni berishadi. Kataklar chiziqlarga chaqirilmagan musofirlar, bosqinchilar kabi munosabatda bo’lishadi, ularga yomon niyat, tajovuzkor niyat va shafqatsizlik bilan bog’liq. Chiziqlar aborigenlarni hayratlanarli, intellektual nuqsonli, vahshiy deb bilishadi.

• Yuzlarga, oyoq – qo’llarga, tananing ochiq qismlariga “irqingiz” belgilarini-hujayralar yoki chiziqlarni torting. Ular sizni begonalardan ajratib turadigan belgilar bo’lib xizmat qiladi.
• Alohida-alohida, har bir guruhda muhokama qilish orqali madaniyatingizning tarkibiy qismlarini qabul qiling va yozing: “milliy” xarakteringizning xususiyatlari, urf-odatlari, urf-odatlari, e’tiqodlari, me’yorlari va qoidalari, sizga tanish bo’lgan turmush tarzi, kasb va o’zingiz xohlagan barcha narsalar. Bu sizni boshqa madaniyatlardan ajratib turadigan narsa bo’lsin. Tasavvuringizga joy bering, tarixiy, geografik, etnografik va boshqa bilimlaringizdan foydalaning.