Behruzbek Hamidov
Ko’pchiligimiz “shikastlanishdan keyingi stress buzilishi” atamasini yaxshi bilamiz. Lekin har kim ham kundalik hayotda travmatik tajribalarga ega ekanligini tushunmaydi. Ba’zan bu butunlay e’tiborsiz sodir bo’ladi. Psixologik travma tashvish va boshqa muammolarni keltirib chiqarishi mumkin, ular og’irligi va ifodalanishida farqlanadi.
TSSB QANDAY PAYDO BO’LADI?
TSSB tabiatini tushunish juda qiyin. Asosiy darajada travma shok va qo’rquvni keltirib chiqaradi. Bizning ongimiz va tanamiz travmatik hodisaning intensivligi va to’satdanligiga qarab boshqacha munosabatda bo’ladi. Biror narsa tushkunlikka tushganda yoki asabiylashsa, bu bizni muvozanatdan chiqaradi.
Odatda tiklanish uchun vaqt kerak bo’ladi, lekin ba’zida travma oqibatlari bizga qayta-qayta ta’sir qilishda davom etadi.
TSSB travmatik voqeani qayta boshdan kechirishdan ko’proq narsani o’z ichiga oladi. Bizning his-tuyg’ularimiz muvozanatsiz bo’lib qoladi, ayniqsa qo’zg’alish va javob tizimlari faol bo’lsa.
Travma ham fikrlash va kayfiyatga ta’sir qiladi. Biz noqulay vaziyatlardan qochishga harakat qilamiz, ayniqsa ular qandaydir shikastli hodisaga o’xshasa.
Bu alomatlarning barchasi shu darajada yomonlashganda, odam o’z-o’zidan ular bilan bardosh bera olmaydi va jamiyatda normal mavjud bo’lsa, sindrom buzuqlikka aylanadi.
KASALLIKNI KIM OLADI?
TSSBning “klassik” holatlari o’lim va halokatni ko’rgan jangovar faxriylarda, tabiiy ofatlardan omon qolganlarda va jismoniy va jinsiy zo’ravonlik qurbonlarida uchraydi. Ammo jarohat kamroq ekstremal sharoitlarda sodir bo’lsa, odamda travmadan keyingi stress belgilari namoyon bo’lishini aniqlash qiyinroq.
Biror kishi bilan munosabatlarda ko’pincha xafa bo’lishingiz mumkin. Misol uchun, agar aldash sodir bo’lsa, garchi nikoh kuchli va baxtli bo’lib tuyuldi. Bu shokni keltirib chiqaradi, odam sodir bo’layotgan voqealarning haqiqatini his qilishni yo’qotadi. Avvaliga u stuporga tushishi mumkin.
Shok tugagach, uni his-tuyg’ular sharsharasi uradi – dahshat, g’azab, achchiq, qayg’u va hatto umidsizlik.
Va tez-tez TSSB paytida sodir bo’lganidek, odam travmatik voqea va uning atrofidagi holatlarning yoqimsiz esdaliklarini boshdan kechirishi mumkin. Ularning o’zlari charchagan, ammo doimiy tashvish koinotdan keyingi “bo’lim” ni kutish bilan yuzaga keladi.
CASE STUDY
Mening mijozlarimdan biri eri (u bilan 30 yil birga bo’lgan) boshqa ayol bilan uzoq munosabatlarni saqlab qolganini bilib, terapiyaga keldi. Ular ijtimoiy tarmoqlar orqali muloqot qilishdi va hech qachon shaxsan uchrashishmagan, ammo xotini uchun bu hali ham dahshatli xiyonat va zarba edi.
Izzattillo Islomov
