Men kimman?

Ko’rinishidan oddiy savol: “Men kimman?” Bugun biz o’zimizga tez-tez savol beramiz. Hayoti asosan oilaviy, diniy va ijtimoiy qadriyatlar bilan belgilab qo‘yilgan avvalgi avlodlardan farqli o‘laroq, bizda o‘z xohish-istaklarimiz taqozo qilganidek yashash uchun ko‘proq imkoniyatlar mavjud. Bizni cheklaydigan, ijtimoiy va professional muhitimizni o’zgartiradigan, din va hatto jinsni tanlashimiz mumkin bo’lgan e’tiqodlardan osonroq voz kechamiz. Ammo o’z-o’zini anglash uchun imkoniyatlarning ko’pligi ham shubhalarni oshiradi. Men haqimda haqiqatan ham meniki nima? O’zingiz va atrofingizdagi dunyoda eng yaxshi narsalarni qanday topish mumkin va nimadan voz kechishingiz kerak? Va umuman olganda, bu nima – mening “men” haqiqiy ma’noda?

POYDEVORNI O’RNATING

Freyd davridan beri ma’lumki, bizning ichki “men”imiz tashqi ta’sirlarga duchor bo’lmagan alohida orol emas, balki ongsizlar yordamida o’zimizning oilaviy tariximizda, ma’lum bir vaqtda qurilgan. Shu sababli, odamni o’ziga qaytarish uchun psixoanaliz uni ildizlarini o’rganishga “yuboradi”: ularda ko’plab muammolarning manbai, echishga harakat qiladigan tugun yotadi. Mashhur frantsuz psixologi Anne Anselin Shutzenberger o’zining “Ajdodlar sindromi” kitobida bu haqda gapirganidek, “biz avlodlar zanjirini davom ettiramiz va o’tmishdagi qarzlarni to’laymiz … Bizning xohishimizdan qat’i nazar, ma’lum bir “ko’rinmas sodiqlik”, Bizning xabardorligimizdan qat’i nazar, bizni yoqimli tajribalar yoki travmatik voqealarni takrorlashga undaydi …”

“Men” so’zini to’liq to’g’ri aytish uchun siz o’z tarixingizni qayta ko’rib chiqishingiz, oilangizning o’tmishi bilan kelishishingiz kerak – tushunish, qabul qilish va undagi o’z o’rningizni ongli ravishda egallash. Biz qabul qiladigan yoki rad etadigan hayotiy vaziyatlar (va ulardan xulosalar) bizni tashkil etadigan va belgilaydigan “qurilish bloklari” ga aylanadi. Boshqacha qilib aytadigan bo’lsak, o’zimiz bo’lishga jur’at etishimiz uchun, biz o’zimiz uchun yaxshi deb hisoblaydigan narsalarni ongli ravishda tanlashimiz va bizni azoblaydigan narsalardan xalos bo’lishimiz kerak.

YO’NALISHNI TANLANG

Ijtimoiy rollar va e’tiqodlar, his-tuyg’ular va fikrlar bizning hayotimizda markaziy o’rinni egallaydi. Biz o’zimizni asosan professional yoki, aytaylik, oilaning onasi sifatida qabul qilishimiz mumkin, go’yo biz o’zimizni bitta tasvirda saqlab qolganmiz. Ammo kun davomida odam xodimi va do’sti, ota-onasi va turmush o’rtog’i bo’lishi mumkin, qayg’uli va g’azablangan, mehribon va befarq qolishi mumkin. “Bu davlatlar doimo bir-biri bilan muvofiqlashtirilgan bo’lishi kerak”, deydi psixoterapevt Gleb Lozinskiy. “Men o’zim bo’ldim va endi abadiy shunday qolaman” deb o’ylaydiganlar adashadi. O’zingizga yo’l doimiy rivojlanish va o’zgarishdir.”

Bu yo’l harakat, mulohaza va e’tiborni talab qiladi, shuning uchun biz nihoyat shakllanganimizga, shaxsiyatimiz va xarakter xususiyatlarimizning barcha xususiyatlari o’zgarmasligiga ishonish osonroq. “Ha, men shundayman va men bunga yordam berolmayman”, “Menda shunday xarakter bor” – bu kabi iboralarni kim eshitmagan? “Ammo bunday pozitsiyani egallab, odam o’zini cheklaydi,” deb izohlaydi Gleb Lozinskiy, “u o’zini oldinga siljitishga, rivojlanishga yo’l qo’ymaydi va shuning uchun o’zini o’zidan chetlab o’tadi”.

Haqiqiy shaxsingiz tomon qadam tashlash nimani anglatadi? Oila terapevti Boris Shapiro: “Ba’zi odamlar o’zing bo’lish o’zing xohlagan narsani qilish imkoniyatini beradi, deb o’ylashadi”. “Hammamiz ichimizda doktor Jekyll va janob Xayd bor va qaysi biri g’alaba qozonishini tanlash huquqiga egamiz.” O’zingizga boradigan yo’lda boshqalarga yomonlik qilmaslikka harakat qilishingiz kerak.”

Asrlar davomida turli e’tiqodlarning ruhiy rahbarlari insonni o’zining nomukammalligini engishga chaqirdilar. Endi biz o’zimizni yaxshilashning boshqa yo’lini tanlashimiz mumkin: o’zimizga hurmat, ijodkorlik va sevgi bilan munosabatda bo’ling. Va, albatta, o’z munosabatingizni haddan tashqari ko’tarmasdan – o’zingizning “men” ga sig’inishni yaratish. Boshqacha qilib aytganda, egosentrizmga tushmasdan individualligingizni rivojlantirish.