Izzattillo Islomov
Dunyodagi eng mashhur psixoterapevtik va konsalting ish tizimining asosi (psixoanalizdan keyin) inson yordam so’raganida o’z muammolarini hal qilish yo’lini topa olishiga ishonishdir. Psixoterapevt faqat ijobiy o’zgarishlar, mijozning potentsialini yanada to’liqroq amalga oshirish uchun shart-sharoitlarni yaratadi, ammo tanlovni amalga oshiradigan va qaror qabul qiladigan mijozdir.
HARAKAT PRINTSIPI
Karl Rojers har birimizning mohiyatimiz ijobiy ekanligiga amin edi. Ammo bu salohiyat faqat ijobiy qabul qilish, empatik tushunish va his-tuyg’ularga ochiqlik muhitida o’zini namoyon qiladi. Bunday muhitni yaratish psixoterapevtning asosiy vazifasidir.
- Shartsiz (mulohazasiz) qabul – bu insonning hissiy ko’rinishlari va harakatlariga ularni hukm qilmasdan javob berish qobiliyati. Bu boshqalarga teng huquqli sifatida samimiy munosabatdir va u kim bo’lsa bo’lish huquqiga ega.
- Empatiya – boshqa odamlarning his-tuyg’ularini to’g’ri idrok etish, ularga hamdardlik bildirish va ularni qabul qilish qobiliyati, hatto o’zingiz boshqacha harakat qilsangiz ham. Empatiya “hissiy sezgirlik” deb ham ataladi
- Muvofiqlik – bu insonning o‘z his-tuyg‘ularining haqiqiy, halol va ochiq tajribasi, boshqa odam bilan muloqotda o‘zini samimiy ifoda etishi.
TARAQQIYOT
Mijozga yo’naltirilgan yondashuv “direktiv bo’lmagan” deb ataladi: terapevt mijozni boshqarmaydi, uni boshqarmaydi yoki hech narsa qilishga majburlamaydi. Terapevt mijoz aytgan hamma narsani hukm qilmasdan qabul qiladi.
Terapiya dialog shaklida amalga oshiriladi. Mijozning o’zi hozir qaysi masalalar unga tegishli ekanligini aniqlaydi va terapevt unga his-tuyg’ularini, tasvirlarini va fantaziyalarini o’rganish va ifodalashda yordam beradi. Tinglash va javob berish, u butunlay mijozga e’tibor qaratadi: diqqatli, tushunadigan suhbatdoshning mavjudligi odamga qo’rquv va umidsizlikni engishga yordam beradi va uning qobiliyatiga ishonchni uyg’otadi.
Ishonch, hurmat va so’zsiz qabul qilish muhiti mijozga o’zini kimligi uchun qabul qilinganligini his qilish imkonini beradi. U hukm yoki norozilikdan qo’rqmasdan har qanday narsa haqida gapira oladi. Qo’llab-quvvatlashni his qilgan kishi, o’z muammolarini hal qilishning vositalari va usullarini o’zida kashf etadi.
Terapiya natijasida mijoz o’z his-tuyg’ularini erkinroq ifodalay boshlaydi, u barqaror ijobiy o’zini o’zi qadrlashni rivojlantiradi, bu unga dunyoga ko’proq ishonish imkonini beradi. U yanada real va ob’ektiv bo’ladi, shuningdek, kamroq himoyasiz bo’ladi – u o’ziga ko’proq ishonadi va boshqalarni yaxshiroq tushunadi.
TARIX
Amerikalik psixolog va psixoterapevt Karl Rojers (1902-1987) o’zining 1951 yilda nashr etilgan “Mijozga yo’naltirilgan terapiya” kitobida psixoterapiya haqidagi tushunchani tubdan o’zgartirgan g’oyani taklif qildi: terapevt emas, balki mijoz o’z mutaxassisi.
Kitob turli yo’nalishdagi psixoterapevtlar tomonidan tanqid qilindi, ular Rojersning pozitsiyasini an’anaviy direktiv usullarga tahdid deb bilishdi. Ammo uning keyingi kitobi “Insonning paydo bo’lishi” (1961) bestsellerga aylandi. Insonparvarlikning nihoyatda sodda ko‘ringan g‘oyalariga asoslangan ishi uchun Karl Rojers Tinchlik uchun Nobel mukofotiga nomzod bo‘ldi.
Behruzbek Hamidov
