Izzattillo Islomov
Biz odatda muvaffaqiyatlarimizni faqat kuchli iroda bilan bog’laymiz. Biroq, bizning chidamliligimiz cheksiz emas. Ehtimol, uzoq muddatli maqsadlarga erishish uchun vasvasalarga qarshi tura olmagan paytlaringiz ko’p bo’lgan. O’ylab ko’ring: sizning irodangiz qanchalik tez-tez muvaffaqiyatsizlikka uchradi? Esingizda bo’lsin: siz necha marta dietangizni buzdingiz, qo’shimcha stakan ichdingiz, zerikarli ishni tashladingiz, muhim uchrashuvlarni qoldirdingizmi?
Biz hozir zavq yoki kelajakda mukofot o’rtasidagi tanlovga duch kelganimizda, biz ko’pincha birinchisini tanlaymiz. Gap shundaki, qiyin tanlovlar bizning kognitiv resurslarimizni yo’qotadi. Biz vasvasaga qanchalik ko’p qarshilik qilsak, taslim bo’lish ehtimoli shunchalik yuqori bo’ladi. Bundan tashqari, agar mavjud harakatlar kelajakda o’z samarasini berishiga ishonchimiz komil bo’lmasa, biz hamma narsani kechiktiramiz.
Qoidaga ko’ra, biz kelajakdagi mukofotga amin bo’lsak, hozirgi vaqtda qurbon qilishga tayyormiz, ammo bu, afsuski, kamdan-kam hollarda bo’ladi.
Shimoli-g’arbiy universiteti psixologiya o’qituvchisi, “Hissiy muvaffaqiyat. Minnatdorchilik, hamdardlik va mag‘rurlik kuchi” Devid Destino natijaga erishishning boshqa usullarini ko‘rib chiqishni taklif qiladi. Ijobiy his-tuyg’ularni tarbiyalash – minnatdorchilik, hamdardlik va g’urur – maqsadlaringizga yanada samarali erishishga yordam beradi, deydi u. Bundan tashqari, ular iroda kuchiga nisbatan muhim afzalliklarga ega.
- Ularning kuchi tugamaydi.
- Darhol mukofotlar ularni “aldatolmaydi”.
- Ular hayotning turli sohalarida qarorlar sifatini yaxshilaydi.
1. MINNATDORCHILIK
Devid Destino minnatdorchilikni rag’batlantirish xatti-harakatlarga qanday ta’sir qilishini aniqlashga qaror qildi. Buning uchun u mashhur “zefir testi” ning kattalar versiyasini tashkil qildi.
Birinchidan, tadqiqotchilar ishtirokchilardan o’zlarini minnatdor, baxtli va befarq his qilgan vaqtlarini eslab qolishlarini so’rashdi. Keyin ular ularga quyidagi savollarni berishdi: “Siz hozir X dollar yoki Y dollarni Z kun ichida olishni afzal ko’rasizmi?” Y miqdori har doim X dan katta edi va kunlar soni (Z) o’zgarib turardi.
Olimlar minnatdorchilik hissi o’z-o’zini nazorat qilishni deyarli ikki baravar oshirishini aniqladilar. Minnatdorchilik holatini eslagan sub’ektlar baxt yoki befarqlikni eslaganlarga qaraganda, yaqinlashib kelayotgan mukofotni kutishga tayyor edi. Minnatdorchilik, shuningdek, boshqalarga yordam berish uchun qurbonlik qilishga tayyorlik bilan bog’liq.
Ular bizga yordam berishsa va biz buning uchun minnatdormiz, biz boshqalarga yordam berishga tayyormiz
Minnatdorchilik ham bizni yanada qat’iyatli qiladi. Tadqiqotchi Elis Eyzen minnatdor shifokorlar bemorlarning tarixini chuqurroq o’rganishini va aniqroq tashxis qo’yishini aniqladi. Iroda kuchidan farqli o’laroq, minnatdorchilik ko’p kuch talab etmaydi – biz o’zimiz undan zavqlanamiz.
Jurnal sizga minnatdorchilik darajasini oshirishga yordam beradi. Siz minnatdor bo’lgan voqealarni yozing va tahlil qiling. Haftada ikki yoki uch marta yozib olish kifoya. Do’stingiz yoki hamkasbingizning yordami kabi kichik narsalarga ham e’tibor berish muhimdir.
Ba’zi odamlar bu tuyg’uni qiyin deb bilishadi. Muvaffaqiyatlari faqat mehnatga asoslangan deb o’ylashadi. Agar shunday bo’lsa, maqsadlaringizga erishishingizga nima yordam berganini eslashga harakat qiling. Ehtimol, maktabda yoki karerangizning boshida yaxshi murabbiyingiz bo’lgandir. Ehtimol, kimdir sizga moliyaviy yordam bergandir yoki siz kerakli vaqtda kerakli joyda bo’lgansiz. Hatto omad ham shu tarzda qaralganda, minnatdorchilik tuyg’ularini uyg’otishi mumkin.
2. EMPATIYA
Minnatdorchilik boshqalar bizga qimmatli narsa berganligini tan olishdan kelib chiqsa-da, rahm-shafqat boshqalarga (yoki o’zimizga) mukofot olmasdan g’amxo’rlik qilishdir.
Bir tadqiqotda tadqiqotchilar yuzni modellashtirish dasturidan foydalanganlar. Uning yordami bilan ular tajribaning yosh ishtirokchilarining yuzlarini qaritishdi. Keyin ularga hayotdagi maqsadlari haqida savollar berildi. Suhbat davomida ishtirokchilarning bir guruhiga o‘zlarining haqiqiy suratlari, boshqa bir guruhga esa ularning keksa yuzlari ko‘rsatildi.
Suhbatdan so‘ng ishtirokchilardan ularga bergan ming dollarni qanday ishlatishlari so‘ralgan.
Kelajakdagi suratlarini ko’rgan ishtirokchilar pensiya jamg’armalariga hozirgi suratlarini ko’rganlarga qaraganda ikki baravar ko’p pul sarflashga qaror qilishdi. Bundan tashqari, agar keksa yuzlar qayg’uli bo’lib ko’rinsa, pulni tejash uchun motivatsiya ortdi. Ishtirokchilar o’zlarining kelajakdagi shaxsiga hamdardlik his qildilar va oqilona qarorlar qabul qilishdi.
Empatiyani rivojlantirishning samarali usuli bu empatiya va o’z-o’ziga rahm-shafqatga qaratilgan meditatsiya amaliyotidir. Hatto qisqa muddatli mashg’ulotlar ham ijobiy natijalar beradi. Bir tadqiqotda sakkiz haftalik meditatsiya kursini tamomlagan ishtirokchilar meditatsiya qilmaganlarga qaraganda o’z o’rnini qo’ltiqtayoqdagi odamga berishga ko’proq tayyor edi.
Biz boshqalar bilan sinxronlashadigan harakatlar ham empatiyani rivojlantirishga yordam beradi: xorda qo’shiq aytish, birgalikda raqsga tushish, sinxron suzish.
3. MAG’RURLIK
Mag’rurlik – bu maqsadlarga erishish va boshqalar sizning qobiliyatingizni tan olishiga tabiiy reaktsiya. Mag’rurlik guruhdagi o’z mavqeini yaxshilash istagiga asoslanadi. O’z-o’zidan mag’rur bo’lganlar ko’proq maqsadlarga erishadilar va o’zini tuta bilishadi.
Mag’rurlik bizga qiyin muammolarni hal qilishda ko’proq ishlashga yordam beradi. Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, g’ururni his qiladigan odamlar kelajakdagi mukofotlarni ko’proq qadrlay boshlaydilar. O’zimiz bilan faxrlanishni boshlash uchun xatolardan saboq olishimizga va harakatlarimiz o’z samarasini berishiga ishonishimiz kerak.
Minnatdorchilik, rahm-shafqat va mag’rurlik bizga maqsadlarimizga erishishda qat’iyatli bo’lishimizga va ijtimoiy aloqalarimizni mustahkamlashimizga yordam beradi, bu esa baxt va muvaffaqiyatga erishish imkoniyatimizni oshiradi. Ular bizni boshqalarning, shu jumladan, kelajagimiz manfaati uchun harakat qilishni o’rgatadi.
Liza Feldman Barrett “Tuyg’ular qanday tug’iladi”
Ushbu kitob muallifi, psixologiya professori, bizning his-tuyg’ularimiz haqidagi hayratlanarli fanni yoritib beradi va nima uchun bu sog’liq, ota-onalik va romantik munosabatlar kabi turli sohalarda muhimligini ko’rsatadi. U his-tuyg’ular, neyrobiologiya, ijtimoiy psixologiya va falsafaning kashfiyotlari haqidagi bilimlarni birlashtirdi va yangi nazariya va biz har kuni boshdan kechiradigan va duch keladigan his-tuyg’ularning ko’p jihatlari haqida ochiq tilda gapirdi.
Behruzbek Hamidov
