Intelligence quotient ( IQ, intelligence quotient ) odatda maxsus test yordamida aniqlanadi, uning natijasi ma’lum bir raqamdir. Biz “yuqori IQ = daho” formulasiga o’rganib qolganmiz, uni eng buyuk aqllarning ko’plab misollari qo’llab-quvvatlaydi (Albert Eynshteyn – 200, Stiven Xoking – 160). Ammo buning aksi haqiqatmi? Kam ball to’plagan odam halok bo’lganligini anglatadimi? Va “normal” ko’rsatkich nima?

IQ qanday hisoblanishini tushunish uchun test tarixiga qaraylik. Bir asrdan ko’proq vaqt oldin, 1905 yilda Frantsiya Xalq ta’limi vazirligiga maktab o’quvchilarining ilmiy qobiliyatlarini aniqlash uchun test ishlab chiqish topshirildi. Psixolog Alfred Binet boshqa psixolog Teodor Simon bilan birgalikda yuklamani ketma-ket oshirib boruvchi 30 ta vazifani ishlab chiqdi. Binet-Simon testi bolaning aqliy rivojlanish darajasining uning jismoniy rivojlanishiga mosligini aniqladi. Ya’ni, testning maqsadi bolaning qanchalik progressiv rivojlanishini tushunishdir.

Ushbu test boshqa psixologlarni qiziqtirdi va 1916 yilda Stenford universitetida ishlaydigan Lyuis Terman uni o’zgartirdi. O’shandan beri biz Stenford-Binet testi orqali insonning intellektual qobiliyatlari darajasini aniq baholashga odatlanganmiz. Ammo aqlni raqamlar bilan ifodalash mumkinmi?

Aql-idrok nafaqat rivojlanish tezligi, balki to’plangan bilim va tajribalar yig’indisini va ularni amaliyotda samarali qo’llash qobiliyatini aks ettiruvchi umumlashtirilgan qiymatdir. Shuningdek, qiziqishlarning keng ufqlari va ko’p qirraliligi. Sinov natijasiga sinovdan o’tgan shaxsning psixo-emotsional holati, ya’ni asosiy e’tiborsizlik, asabiy taranglik, chalg’itish yoki hatto tirnash xususiyati ta’sir qilishi mumkin.

Bundan kelib chiqadiki, IQ ko’rsatkichi ko’plab omillarga bog’liq ravishda moslashuvchan, beqaror qiymatdir. Miyaning kognitiv funktsiyalarini rivojlantirish, dunyoqarashni muntazam ravishda kengaytirish orqali siz umumiy intellektni oshirishingiz mumkin va aksincha – muntazam jismoniy mashqlar va to’ldirishsiz, intellekt zaiflashadi.