Behruzbek Hamidov
Bugun siz tez-tez miyani qanday buzish bo’yicha tavsiyalarni ko’rishingiz mumkin. Miya faoliyatini yaxshilash uchun ko’plab strategiyalar mavjud va ularning samaradorligi yoki etishmasligi haqidagi dalillar ko’pincha ko’p munozaralarga sabab bo’ladi.
Ko’p odamlar tabiiy kognitiv cheklovlarni bartaraf etish orqali miya faoliyatini yaxshilashga yordam beradigan strategiyalarni o’rganmoqda.
Kompyuter, dasturiy ta’minot va apparatdagi xakerlik madaniyatiga o’xshab, tobora ko’proq odamlar insonning kognitiv qobiliyatlarining tabiiy cheklovlarini ijodiy ravishda engib o’tish strategiyalari bilan tajriba o’tkazmoqdalar, boshqacha aytganda, ularning miya funktsiyalarini “buzish”.
Kognitiv qobiliyatlarni rivojlantirish ko’p qirrali mavzudir. Miya faoliyatini yaxshilash uchun bir necha o’nlab strategiyalar mavjud bo’lib, ularni bir necha guruhlarga bo’lish mumkin. Bular biokimyoviy, xulq-atvor va jismoniy strategiyalardir. Ular, shuningdek, boshqa mezonlarga ko’ra bo’linadi: ta’sir qilish vaqti, maydoni, qo’llash usuli, samaradorligi va mumkin bo’lgan yon ta’siri.
Inson miyasining imkoniyatlari o’tmishdagi ko’plab olimlarni tashvishga solgan, ammo faqat bizning davrimizda uning qobiliyatlarini rivojlantirishga va’da beradigan birinchi samarali usullar paydo bo’ldi.
Biokimyoviy strategiyalar
Biokimyogarlar kognitiv rivojlanish masalasini hal qilish yo’llarini ham taklif qilishadi. Biroq, biz hozir farmatsevtika haqida gapirmayapmiz. Misol uchun, kislorod miyadagi ma’lumotlarni eslab qolish bilan bog’liq jarayonlarni yaxshilashi ko’rsatilgan. Bundan tashqari, glyukoza va kofein, flavonoidlar, foliy kislotasi va Omega-3 kislotalarining miyaga ta’sirini o’rganish ijobiy natijalar berdi. Miyadagi jarayonlarni yaxshilaydigan farmakologik vositalarning hayvonlarda sinovlari faol o’tkazilmoqda. Ammo hozircha hamma uchun universal bo’lgan va bitta nojo’ya ta’sirga ega bo’lmagan sehrli vosita haqida gapirish juda erta.
Jismoniy strategiyalar
Jismoniy strategiyalar ham keng tarqaldi. Olimlar hatto miyani rag’batlantiradigan bir nechta texnologiyalarni ishlab chiqishga muvaffaq bo’lishdi. Miyaning ayrim sohalarini elektr stimulyatsiyasining samaradorligi va yuzaga kelishi mumkin bo’lgan yon ta’sirini aniqlash uchun tadqiqotlar olib borilmoqda. To‘ldirilgan reallik texnologiyalari va neyron implantlar sohasida ishlanmalar davom etmoqda. Miya va kompyuterni birlashtirishga imkon beradigan va shu bilan insonning kognitiv funktsiyalarini yaxshilashga imkon beradigan texnologiyalar hali rivojlanish bosqichida.
Xulq-atvor strategiyalari
Miya faoliyatini yaxshilash uchun xulq-atvor strategiyalari ham mavjud. Ular eng keng tarqalgan. Bundan tashqari, ular eng katta dalil bazasiga ega.
Jismoniy mashqlar, shuningdek, yaxshi uyqu miya faoliyatini yaxshilashi shubhasiz. Bundan tashqari, tillarni o’rganish va musiqa darslari miyaning kognitiv funktsiyalarini yaxshilashga yordam beradi. Ushbu turkumga mnemonika, tijorat video o’yinlari, meditatsiya texnikasi va maxsus o’quv dasturlari ham kiradi.
Izzattillo Islomov
