Behruzbek Hamidov
Mobbing nima?
Psixologiya sohasida bu hodisa uzoq vaqtdan beri ma’lum. Jamoada mobbing mavjud bo’lganda, shaxs qo’rqitish va jamoa tomonidan tahqirlash orqali ishdan bo’shatiladi. Biror kishi psixologik travma oladi, bu esa o’z xohishi bilan ishdan bo’shatish uchun sababdir. Bunday holda, jamoadan shaxsni tan olishga qaratilgan barcha harakatlarni tashkil etish nafaqat hamkasblar, balki rahbariyat bilan ham bog’liq. Kamdan kam hollarda, rahbarlar nima bo’layotganiga e’tibor bermasdan, ko’r rolini o’ynaydi. Mobbing quyidagi harakatlar bilan namoyon bo’lishi mumkin:
- jabrlanuvchi shunchaki e’tiborga olinmaydi;
- muhim ma’lumotlar ov qilishga qaror qilgan kishiga etkazilmaydi;
- unga imkonsiz ishlarni ishonib topshirish mumkin;
- ish rahbarlar tomonidan yomon baholanadi;
- martaba ko’tarilishi uchun to’siq.
Mobbing sabablari
Mobbing insonning psixologik salomatligiga salbiy ta’sir ko’rsatadigan ko’plab oqibatlarga olib keladi. Biroq, bu xatti-harakatning sabablari juda xilma-xil bo’lishi mumkin, masalan:
- Xodimning ishdan bo’shatish istagi.
- Ierarxik tomon, uzoq vaqt xizmat qilgan xodimlar yangilarini haydab chiqarishga harakat qilganda. Bu raqobatdan qo’rqish bilan bog’liq bo’lishi mumkin.
- O’zini boshqasi hisobiga o’rnatish va o’z qadr-qimmatini oshirish istagi.
- Xodimning shaxsiy xususiyatlari.
- Jabrlanuvchining xatti-harakati hatto eng do’stona jamoada ham mobbingni keltirib chiqarishi mumkin.
Ishda mobbing
Mobbing – bu ish uchun xos bo’lgan zo’ravonlik shakllaridan biri bo’lib, unga qarshi kurashish juda qiyin. Ko’pincha bu yo’lni tashkilot qoidalariga chidashni istamaydigan va ko’pchilikning e’tiborini jalb qilishni istamaydigan jamoaga yangi kelganlar olib boradilar. Biroq, mobbing tashkil etilgan jamoada ham sodir bo’lishi mumkin, masalan, jamoa a’zolarining har qandayida lavozim mavjud bo’lganda, martaba zinapoyasiga ko’tarilish imkoniyati tufayli.
Jamoada mobbingni yengishda asosiy mas’uliyatni aynan rahbar o’z zimmasiga olishi kerak. Hokimiyat bunday holatlarni o’z vaqtida to’xtatishi va jamoada qulay psixologik muhit yarata olishi shart. Bunday usul, agar menejer boshidanoq e’tibor bergan bo’lsa, ezilgan xodimning psixologik holatini tiklashga yordam beradi va kompaniya manfaati uchun ishlashni davom ettiradi.
Maktabda mobbing
Maktabda mobbing tez-tez kuzatilmaydi, chunki bu yer uchun bezorilik odatiy holdir. Bezorilik rahbariyatning ishtirok etishi yoki sodir bo’layotgan voqealardan bexabarligini anglatmaydi. Maktabdagi mobbingga misol qilib, bir guruh bolalar o’z sinfdoshini kamsitib, haqorat qilishlari, o’qituvchi esa hech narsani sezmagandek ko’rsatishi mumkin.
Sinfda mobbingning asosiy usuli o’g’il bolalar tomonidan jismoniy zo’ravonlik yoki qizlar tomonidan g’iybat qilishdir. Zamonaviy dunyoda mobbingning eng mashhur usuli bu Internetda joylashtirilgan turli taqdimotlar va fotosuratlardir. Bolalar ko’pincha sinfdoshlarini asabiy tushkunlikka olib kelishadi yoki u kaltaklanganini videoga olib, keyin uni ijtimoiy tarmoqlarga joylashtirishi mumkin.
