Muhandislik psixologiyasi – bu inson va texnologiya tandemini axborot muvofiqlashtirish xususiyatlarini o’rganadigan soha. Ushbu jarayonlarni bilish “organizmlarni”, shu jumladan odam va mashinani to’g’ri loyihalash, yaratish va boshqarish uchun zarurdir..

Muhandislik psixologiyasining rivojlanish tarixi

Texnologiya va psixologiya elementlarini birlashtirgan ilmiy bo’lim uch bosqichda ishlab chiqilgan:

XX asrning 20-60 yillari

Bu davrda intizom faqat boshlang’ich bosqichida edi. To’plangan bilimlar, amaliy tadqiqotlar natijalari. Bu sohadagi ilm-fan yutuqlarining asosi texnologiyaning jadal rivojlanishi va ushbu tendentsiya bilan bog’liq ilmiy tajribalar edi.

Muhandislik psixologiyasining otalari Amerika, Angliya va SSSR mutaxassislari edi. Rossiyada bu yo’nalish texnologiya va mehnat psixologiyasiga bag’ishlangan ishlanmalardan boshlandi. 50-yillarda ishlab chiqarish psixologiyasi laboratoriyasi paydo boʻldi, unga B. Lomov rahbarlik qildi. Keyinchalik u “Inson va texnika” monografiyasini yozdi va bu boradagi ko‘plab tadqiqotlarga turtki bo‘ldi.

60-90 yil

Oldindan olingan empirik ma’lumotlar asosida nazariy asos qo’yilmoqda. Muhandislik psixologiyasiga antropotsentrizm prizmasi orqali qaraladi. Aynan shu bosqichda shaxs – sub’ekt, texnologiya – vosita, degan fikr paydo bo’ladi.

Agar 60 yoshga to’lgunga qadar odam shaxssiz shaxs sifatida qabul qilingan bo’lsa, ikkinchi bosqichda u boshqaruv paneli bilan o’zaro aloqada bo’lgan shaxs sifatida hisobga olinadi.

Zamonaviylik

Bugungi kunda inson nafaqat tizimning elementi sifatida qaraladi. Zamonaviy muhandislik psixologiyasi texnologiya bilan birgalikda amalga oshiradigan faoliyatni loyihalashga qaratilgan.

Tadqiqot usullari

Muhandislik psixologiyasi tadqiqoti ikki usulga asoslanadi:

Suhbat

Bu usul operator qayerda va nima uchun xato qilganini aniqlash zarur bo’lganda tanlanadi. Bundan tashqari, suhbat tabiatda profilaktik bo’lishi mumkin.

Suhbat davomida odamga oldindan tayyorlangan savollar beriladi. Ularning shakli va tartibi sub’ektning qanday munosabatda bo’lishiga va suhbat qanday o’zgarishiga qarab o’zgaradi.

Kuzatuv

Passiv usullarga ishora qiladi. Kuzatuvchi operatorni kuzatadi va u qanday taassurot qoldiradi:

• malakali;
• ishlashga yaroqli;
• ish jarayoni uchun muhim qarorlar qabul qilishga tayyor;
• operativ;
• o’z harakatlarida aniqlik;
• his-tuyg’ularni nazorat qilish va xotirjamlikni saqlashga qodir.

Tadqiqot natijalarini ob’ektiv talqin qilish uchun kuzatuvchi operator ishining nuanslarini yaxshi bilishi kerak. Shuningdek, u ushbu maxsus tadqiqot usulining psixologik nozik tomonlarini tushunishi va kuzatishga qo’yilgan vazifani aniq tushunishi kerak.

Ikki ilmiy fanning sinteziga aylangan muhandislik psixologiyasi mehnat sohasining rivojlanishiga sezilarli ta’sir ko’rsatdi. Aynan uning yordami bilan inson va mashinaning o’zaro ta’sirini osonlashtiradigan va ish jarayonini yanada samaraliroq qiladigan yangi texnologiyalar joriy etilmoqda.

Muhandislik psixologiyasining amaliy ahamiyatini ortiqcha baholab bo’lmaydi. Bu murakkab texnik tizimlar bilan o’zaro aloqada bo’lgan xodimlarning yuqori sifatli kasbiy va psixologik tayyorgarligiga hissa qo’shadi va stress darajasini pasaytirishga yordam beradi. Ish unumdorligi ham kam vaqt sarflanishi bilan ortadi.