Munosabat

“Munosabat” so’zi ko’p ma’noga ega. Frantsuz tilidan tarjima qilinganda, u tibbiyot va balet sohalarida qo’llanilishini tushuntirib beradigan “turish” degan ma’noni anglatadi. Qiyosiy psixologiyadagi asosiy ma’no – bu qandaydir harakatni amalga oshirish niyatidir. Biroq, bu so’z lotin tilidan kelib chiqqan degan fikr ham bor, bu erda u “xat yozish” degan ma’noni anglatadi.

Bu atamani birinchi bo‘lib o‘z asarlarida V.Tomas va F.Znanetski ishlatgan. Ularning fikricha, munosabat insonning ma’lum qadriyatlarga moyilligidir.

“munosabat” so’zidan foydalanish

Ushbu kontseptsiya turli sohalarda qanday talqin qilinadi:

1. Baletda munosabat klassik raqsdagi asosiy pozadir.
2. Tibbiyotda bu atama bemorning holatini (oyoq-qo’llarining joylashishini) tavsiflash uchun ishlatiladi.
3. Qiyosiy psixologiyada munosabat qandaydir harakat yoki harakatga tayyorlikni bildiradi.
4. Ijtimoiy psixologiyada bu atama insonning muayyan xatti-harakatlarga moyilligini bildiradi.

Psixologiyada munosabat funktsiyalari

Munosabatlar ma’lum funktsiyalarga ega:

1. Moslashuvchan. Inson muhitda shunday harakat qiladiki, bu unga foyda keltiradi.
2. Kognitiv. Kognitiv funktsiya yordamida inson dunyo bo’ylab harakat qilishni va hozirgi voqealarni osongina baholashni o’rganadi.
3. Ifoda funktsiyasi. Shaxsiy o’zini namoyon qilishga yordam beradi.
4. Psixologik himoya. Munosabat insonga o’z hurmatini saqlab qolishga yordam beradi.

M.Smitning fikricha, munosabatning tuzilishi uchta komponentdan iborat:

• kognitiv komponent ijtimoiy stereotiplarga asoslangan xabardorlik uchun javobgardir;
• affektiv komponent biror narsaga nisbatan hissiy baholash va tajribani nazarda tutadi;
• harakat qilish uchun ruxsatni aks ettiruvchi xulq-atvor komponenti.

Ilgari “munosabat” atamasi sotsiologiyada “ijtimoiy munosabat” atamasining sinonimi sifatida ishlatilgan. Shu munosabat bilan, bu ikki tushunchani qanday ajratish kerakligini aniqlash kerak edi. Olimlar ushbu ikki tushuncha o’rtasidagi asosiy farqlarni aniqladilar:

• o’rnatish ob’ektlari;
• xabardorlik;
• vositachilikni imzolash.