universal panatseya topdim deb o’ylamasligingiz kerak. Yo’q. Ilmiy ishning kashfiyoti shundaki, men prank qanday ishlashini modellashtirdim. Bu nafaqat bolaning har qanday noqulay ko’rinishini o’chirishga qaror qilgan, balki bolaning ehtiyojlarini yaxshiroq bilishni xohlaydigan kattalar uchun foydalidir. Biz nimani tavsiya qilishimiz mumkin?

MASLAHAT №1 – ODDIY HAZILDAN FOJIA YARATMANG

Bola yashashni o’rganadi va shuning uchun kattalar dunyosining kuchini sinab ko’rgan holda ijtimoiy me’yorlarni faol ravishda sinab ko’radi. Aynan kattalar, ota-onalar yoki o’qituvchi bilan muloqotda bola nima maqbul ekanligi haqida o’z g’oyalarini rivojlantiradi va mustaqillik, mas’uliyat va vijdon kabi fazilatlarni rivojlantiradi.

Tabiiy bolalarcha hazillar to’plangan taranglikni bartaraf etish va yorqin hissiy tajribalarni boshdan kechirish uchun o’z-o’zidan paydo bo’ladi (yaramas bola birinchi navbatda tashqi tahdidlarni qo’zg’atadi, keyin esa xavfdan zavqlanadi). Ya’ni, bola shunday yashashni o’rganadi va faoliyatda tajribaga ega bo’ladi. Buzuqlik yaxshi! Va siz unga xotirjam munosabatda bo’lishingiz kerak. 

MASLAHAT №2 – RUXSAT ETILGAN NARSALARNING CHEGARALARINI ANIQLANG.

Shalya, bola umumiy qabul qilingan xatti-harakatlar normalarini buzadi – u devorga chizadi, tushlik paytida telefonda o’tiradi. Shunday qilib, bola erkinlik makonini zabt etishga harakat qilib, ruxsat etilgan narsalarning chegaralarini kengaytiradi. Muloyimlik bilan, lekin qat’iyat bilan bir doirada kelishib olish va ba’zi harakatlar nima uchun istalmaganligini muhokama qilish muhimdir.

Biroq, qoidalarni buzish odatiy hol ekanligini unutmaslik kerak. Agar bolaning xatti-harakati takrorlansa, kelishuvga kelish va tashvishingizni ko’rsatish uchun qayta-qayta urinib ko’rishingiz kerak. Ammo baqirish, jazolash, tahdid qilish yoki aksincha, har doim o’z-o’zidan ovora bo’lish mumkin emas.

O’zining hissiy ehtiyojlarini qondirmasdan, bola psixologik travmatizmga uchraydi. U letargik va qaram bo’lib o’sishi mumkin. Yoki u bizdan qo’rquvini yengib, hamma narsaga kirishib, ko’plab noxush kutilmagan hodisalarni taqdim etadi.

MASLAHAT №3: IMKONSIZ NARSANI TALAB QILMANG.

Bola bilan muzokaralar olib borganingizda, siz kuta olmaysiz, kamroq talab, imkonsiz. Yanush Korchakning qoidasini esga olish kerak. Bir kuni buyuk ustoz jangchi bilan gaplashib, bugun necha marta jang qilganini so’radi. Bola bir zum o’ylanib, dedi: “Olti marta.” Korchak haqiqatan ham ertasi kuni besh martadan ko’p bo’lmagan jang qilishni so’radi.

Korchak qonuni o’z-o’zini nazorat qilishni bosqichma-bosqich kiritishdir. Agar biz yaramas bilan ishlamoqchi bo’lsak, biz uzoq vaqtga tayyor bo’lishimiz kerak.

MASLAHAT №4 – BIRGALIKDA AYLANIB YURING.

Tadqiqotda men pranklarning psixologik mexanizmini qayta tiklashga muvaffaq bo’ldim. Bolaning hazillashuvi hayotdagi hissiy boylikning etarli emasligidan dalolat beradi. Bolaga kerakli e’tibor berilmayotganligi haqidagi signal va bu e’tiborga bo’lgan ehtiyoj hamma uchun har xil. Ha, bunga ko’proq muhtoj bolalar bor! 

Shuni tushunish kerakki, hazil o’ynayotganda, maktabgacha yoshdagi bola ongsiz ravishda bir nechta narsalardan eng yorqin his-tuyg’ularni olishga harakat qiladi: hazil o’ylab topishning ijodkorligidan, kattalarning sodir bo’lgan voqeadan ajablanishidan, kattalarning hayratidan (qachon kattalar buni kim qilganini bilmaydi, lekin bola biladi), fosh bo’lishdan, hazil uchun kechirim olishdan.

Ushbu mexanizmni bilgan holda, biz ba’zi hollarda birga o’ynashimiz, ba’zi hollarda kompensatsiya qilishimiz va ba’zida birgalikda hazil o’ynashimiz mumkin. Bola kattalar bilan o’ynashi va yostiqlarni bo’lishishi uchun vaziyatlarni yarating. Bunday “qonuniy” hazillar yaqin aloqa va o’zaro tushunishga olib keladi.

MASLAHAT №5 – HAZILLARGA MUNOSABATINGIZNI O’ZGARTIRING.

Ilmiy hamjamiyat hazillarga javob berishning to’rtta variantini biladi: jazolash, tanlab olish, yumshoqlik va pandering. Voyaga etgan odam bolaning mayda g’alayonlariga etarlicha munosabatda bo’lganda va ularni kechirishga yoki ularni sezmaslikka tayyor bo’lsa, tanlangan variantga e’tibor qaratish lozim.

Ota-ona va o’qituvchi chaqaloq bilan zavqni baham ko’rishlari, bola muayyan vaziyatlarda o’zini tutishi mumkin bo’lgan qoidalarni yaratishlari va belgilangan kelishuvlarning buzilishiga aniq javob berishlari kerak. Agar uyda va bolalar bog’chasida o’yinchoqlarni o’zingizdan keyin tozalash odat tusiga kirgan bo’lsa, lekin bola buni qilishni xohlamasa, aldasa, ularni karavot ostiga yashirsa, siz u bilan “hazil” qilishingiz mumkin – ataylab narsalarni tarqating, yumshoq o’yinchoqni kim uzoqroqqa tashlashini bilish uchun raqobatlashing.

Yetarlicha erkalash o’ynaganingizdan so’ng, unga o’yinchoqlarni joyiga qo’yish haqidagi kelishuvni eslating. Bolalar bog’chasida bolalar o’zlarini kattalar kabi his qilishlari uchun “teskari kun” ni tashkil etishga arziydi.

NATIJA QANDAY?