Nega men zararli edim?

O‘zgalarning muvaffaqiyatlariga hasad qilish, qasoskorlik, o‘zini haq deb ko‘rsatishga intilish, kuchliroq va farovonroq bo‘lganlarni esa axloqsiz deb ko‘rsatish… Bular nafratning ayrim belgilaridir. Bugungi kunda bu kayfiyat jamiyatda ayniqsa kuchli sezilmoqda. U nimaga asoslanadi? Va undan qanday qutulish mumkin? Ekzistensial psixolog Svetlana Krivtsova ta’kidlaydi.

XAFAGARCHILIK NIMA

Xafagarchilik – bu iliqlik, sevgi, muloyimlik va hamdardlikka qarama-qarshi narsa. Fridrix Nitsshe tomonidan yaratilgan ushbu atama kuchli salbiy tajribalar majmuasini o’z ichiga oladi – g’azab, g’azab, g’azab, inson o’z muvaffaqiyatsizliklarining sababi deb hisoblagan kishiga nisbatan dushmanlik hissi (“dushman”), kuchsiz hasad va og’riqli ong. hayotdagi yoki jamiyatdagi mavqeini oshirishga urinishlar behuda.

Farzandini dushman deb biladigan ota-onalar yoki onasini qanchalik yomon ko’rishini hammaga aytadigan do’stlar, hatto uning his-tuyg’ularini konstruktiv narsaga o’tkazishga harakat qilishni xohlamaydilar … Bularning barchasi hayotimizning bir qismidir.

Maks Sheler, “Axloqning tuzilishidagi norozilik” (1912) kitobining muallifi, biz klassik rus adabiyotida bu hodisaning ko’p misollarini topishimiz mumkinligini ta’kidlaydi. U Dostoevskiyning qahramonlari – Raskolnikov va “Yer osti eslatmalari” qahramoni Smerdyakovni eslaydi. Va men Bulgakovning “It yuragi” dan Sharikovni qo’shishim mumkin. Shelerning fikricha, ko‘p asrlik avtokratiya bu tipdagi adabiy qahramonlarning paydo bo‘lishiga sabab bo‘lgan – quyi tabaqa vakillarining ijtimoiy imkoniyatlari va huquqlari juda kam edi.

XAFAGARCHILIKNING KELIB CHIQISHI

Ushbu tajribaning markazida men quyidagi tarkibiy qismlarni ajratib ko’rsataman.

1. O’zini past baholash

O’zini “hech narsa”, e’tiborga, hurmatga yoki sevgiga loyiq emasdek his qilgan odam o’zini boshqalar bilan taqqoslab, ularni qadrsizlantirish orqali o’zini himoya qiladi. U kimdandir yuqoriga ko’tarilishi, o’z ahamiyatini his qilish uchun kimnidir manipulyatsiya qilishi kerak. Xafagarchilik, agar inson bu dunyoga hech bo’lmaganda uning vijdoni, shaxsiyati bilan bog’liq bo’lgan biror narsa hissa qo’shishi mumkinligini his qilmasdan juda uzoq yashaganida paydo bo’ladi.

2. Boshqa odamlarning ichki qadr-qimmatini ko’rmaslik …

… Va ular haqida faqat amaliy foydalanish nuqtai nazaridan hukm qilish. Ularning atrofidagilar insonning shaxsiy maqsadlariga erishish vositasiga aylanadi va ular kim bo’lish huquqiga ega bo’lgan sub’ektlar sifatida qabul qilinmaydi.

3. Qo‘yib yubora olmaslik (vaziyatni)

Nega g’azab va qasos olishga chanqoqlik bilan engilgan odam tinchlana olmaydi, lekin uni qayta-qayta ta’qib qilishni davom ettiradi? Ko’rinishidan, u allaqachon “dushmanini” qadrsizlantirgan va uni loy bilan bo’yagan. Ammo, Shelerning fikricha, xayoliy dushmanning ichki qadriyatining nuri, uning ichki qadr-qimmati kirni yorib, unga tinchlik bermaydi. 

Vengriyalik psixoanalitik Maykl Balint “giperkateksis” (saqlash, ushlab turish) tushunchasini kiritdi. Bu biror narsadan “ajralish” mumkin emasligini anglatadi va bu istak ob’ektida “oq nur xanjar kabi birlashadi”. Pochtachi Pechkin nima uchun bunday yomon xarakterga ega ekanligini qanday tushuntirganini eslaysizmi? Chunki uning velosipedi yo’q. Bu giperkateksiyaning ob’ektidir.

Keyin muammo yuz berdi: unga velosiped berishdi va u hech narsa o’zgarmaganligini aniqladi. Bunday qahramon keyin nima qiladi? Yangi ob’ektni qidiradi. Pushkinning “Oltin baliq haqidagi ertak” dagi kampir kabi. Nafratga botgan odam uchun dushman shunday ob’ektga aylanadi.

U o’zini aybdor his qilishiga yo’l qo’ya olmaydi, unga bo’lgan buzg’unchi jozibasini susaytira olmaydi

Xafagarchilik tuzilishi hayotning dastlabki etti yilida, bola va yaqin kattalar o’rtasidagi munosabatlarda yaratilgan. Va bu tajribalarning sabablarini psixoterapevt bilan birgalikda tushunish yaxshidir.

Lekin menga ayonki, o’sib borayotgan norozilikning davosi – bu insonning o’z “men” ni mustahkamlash, o’zini ko’rish va idrok etish qobiliyatini rivojlantirish, o’zini hurmat qilishni va o’zini adolatli baholashni o’rganish uchun uzoq vaqt davomida olib boradigan shaxsiy ishi.