Nega odamlar orzu qiladilar?

Orzular nima?

Psixologlar ham, fiziologlar ham bu hodisa ustida ishlasalar ham, uyqu fenomeni uchun hali ilmiy tushuntirish yo’q. Psixoanalitiklar tushlarni tahlil qilishga moyil bo’lib, insonning qalbida nima sodir bo’layotganini tushunishga harakat qilishadi, fiziologlar esa o’z usullaridan foydalangan holda tadqiqot olib boradilar.

Zamonaviy ma’noda, fan nuqtai nazaridan tushlar quyidagilardir:

• tushdagi odamni ifodalaydi;
• u yoki bu yo’l bilan shaxsning shaxsiy tajribasi va tajribasi bilan bog’liq;
• har qanday syujet ketma-ketligiga ega;
• odam nimani tushunayotganini yoki hali bilmaganini ko’rsatadi;
• fantastik, haqiqat bilan aloqada bo’lmagan.

Deyarli 100% hollarda tushida sodir bo’layotgan narsaga tanqidiy munosabat yo’q.

Tushlar nazariyasi va tushunchalari

Orzular fani nima deb o’ylaydi ? Olimlar uyquning o’nlab turli nazariyalarini ishlab chiqdilar – bu psixologik va neyrofiziologik variantlar. Ba’zi nazariyalar tushlar qanday va nima uchun paydo bo’lishini tushuntirishga harakat qiladi, boshqalari esa ularning paydo bo’lish maqsadini topishga harakat qiladi.

Eng mashhur nazariya Zigmund Freydga tegishli. U tushlar ongsizda yashovchi bostirilgan va yashirin istaklarni aks ettiradi, deb ishongan. Amerikalik psixolog Uilyam Domxof neyrokognitiv nazariyani yaratdi, unga ko’ra tushlar uyg’onishning yorqin lahzalari haqida hissiy zaryadlangan xotiralar bo’laklaridan iborat. Finlyandiyalik nevrolog Antti Revonsuo tushlar notanish va xavfli vaziyatlarni taqlid qilgandek tuyuladi, bu odam haqiqatda xavfga duch kelmasdan oldin ularga javob ishlab chiqishini taklif qildi. Xitoylik psixiatr Chjan Jie yana bir gipotezani ilgari surdi, unga ko’ra ishchi xotiradan olingan individual tasvirlar tushlarda, ularning uzoq muddatli xotiraga o’tish paytlarida aks etadi.

I. N. Pigarevaning tushlar gipotezasi

Pigarev Ivan Nikolaevich uyquning eng batafsil fiziologik nazariyasini yaratdi. Uning mohiyati quyidagicha: miya yarim korteksi bo’lgan “universal kompyuter” barcha kiruvchi ma’lumotlarni tahlil qiladi. Biror kishi uyg’oq bo’lganda, neyronlar atrofda sodir bo’layotgan narsalar haqidagi ma’lumotlarni qayta ishlaydi, bu esa hislar orqali keladi. Qayta ishlangan natijalar miyaning hissiy idrok etish uchun mas’ul bo’lgan joylariga o’tkaziladi. 

Biror kishi uxlab yotganida, xuddi shu neyronlar ichki organlardagi retseptorlardan olingan ma’lumotlarni qayta ishlaydi. Olingan natijalar ichki organlarni boshqaradigan miya tuzilmalariga tushadi. Uyqu paytida hissiy idrok bloklanadi, lekin ichkaridan yoki tashqaridan signal etarlicha kuchli bo’lsa, blokirovkani buzish mumkin. Ichki organlardan keladigan nerv impulslari oqimi miyaga kirib, ikkinchisining yuqori chastotali faolligini kuchaytirganda, “signal” hissiy idrok tizimiga kirishga qodir. Eshitish va vizual tasvirlardan iborat “tush” shunday olinadi. 

Lekin nima uchun tushlar yaqinda sodir bo’lgan narsalarni ko’rsatadi? Gipoteza buni hushyorlik paytida ishtirok etadigan neyronlarning qo’zg’alishi bilan izohlaydi. Shundan so’ng, neyronlar “o’yin” ga kirib, assotsiativ aloqalarni va izchil orzu syujetini yaratadi. Ammo, I. N. Pigarevning fikriga ko’ra, tushlarda funktsional ma’no yo’q. Bu mutlaqo zararsiz uyqu patologiyasi bo’lib, uni faqat professional neyropsikologlar terapevtik maqsadlarda samarali qo’llashlari mumkin.