Inson tanasi juda murakkab tizim bo’lib, unda har bir alohida hujayra o’z rolini o’ynaydi. Evolyutsiya jarayonida bu tizim yanada murakkablashdi, shuning uchun bugungi kunda inson sayyoradagi boshqa ko’plab tirik organizmlarga qaraganda ancha rivojlangan. 

Gumoral tartibga solish belgilangan vazifalarni to’liq bajara olmaganligi sababli, asabiy tartibga solish asta-sekin rivojlana boshladi. U juda ko’p sonli oraliq neyronlarning mavjudligi bilan ajralib turadi, shuningdek, uzoq boshqaruv markazlariga ega. Ushbu turdagi tartibga solish bir-biri bilan juda chambarchas bog’liq va insonga ma’lum maqsadlarga erishishga yordam beradi.

Gumoral tartibga solishning xususiyatlari

Humoral tartibga solish maxsus kimyoviy moddalarga asoslangan. Ular qon va limfa ichiga kirishga qodir va shu bilan butun tanada harakatlanadi. Bu holatda eng muhim rolni gormonlar o’ynaydi. Ular endokrin bezlar tomonidan ishlab chiqariladi. Ko’pgina hollarda, bu bezlar o’zlari boshqaradigan organdan ma’lum masofada joylashgan.

Inson tanasida gumoral tartibga solish imkoniyatlari ma’lum cheklovlarga ega. Uning harakati juda uzoq vaqt talab etadi, chunki kimyoviy birikmalar ma’lum bir tezlikda ishlab chiqariladi. Bundan tashqari, ular qon oqimiga kirib, butun tanaga tarqalishi uchun ko’proq vaqt kerak bo’ladi.

Neyrohumoral tartibga solish insonda sodir bo’ladigan juda ko’p jarayonlar uchun javobgardir:

• Organizmning rivojlanishi va uning o’sishi.
• Ovqat hazm qilish jarayoni.
• Ichki organlarning ishi, ayniqsa yurak-qon tomir tizimi.
• Nafas olish.

Agar asab va gumoral tartibga solish to’liq ishlayotgan bo’lsa, u holda atrof-muhit o’zgarishlariga javob juda tez bo’ladi.

Asabni tartibga solishning xususiyatlari

Evolyutsiya davrida asab regulyatsiyasining shakllanishi gumoral tartibga solishdan ancha kechroq sodir bo’lgan. Mutaxassislarning ta’kidlashicha, tirik mavjudotlarda humoral tartibga solish ta’minlay oladigan hujayralar orasidagi aloqalar etarli emas. Ma’lumot imkon qadar tezroq uzatilishi kerak edi. Bundan tashqari, atrof-muhitdan keladigan tahdidlarga yanada samarali javob berish talab qilindi.

Nerv regulyatsiyasi holatida asosiy hisoblanadigan xususiyat hujayralar orasidagi bioelektrik potentsiallarni uzatishdir. Bu maxsus impulslar. Asab tizimi asta-sekin murakkablashdi. Biroz vaqt o’tgach, markaziy asab tizimi aql bovar qilmaydigan darajada murakkab kibernetik qurilma bo’la boshladi. U ma’lum “transport magistrallari” yordamida bir-biriga bog’langan ko’plab uchastkalarga bo’lingan. Shu sababli, tana barcha organlarni juda yuqori tezlikda boshqarishi va ularga impulslar va buyruqlar yuborishi mumkin.

Inson tanasi asabni tartibga solishning turli bosqichlarini amalga oshirish uchun maxsus markaziy tuzilmalardan foydalanadi. Ularning asosiylari miya va unda mavjud bo’lgan subkortikal yadrolar, shuningdek nerv pleksuslari bilan ifodalangan periferik shakllanishlardir.