Nevrotizm asoslari bo’yicha qisqacha ekskursiya

Psixologiyada nevrotizm (nevrotizm) shaxsiy sifat parametri sifatida tushuniladi, ya’ni shaxs o’zini tashvish, tahdid va ishonchsizlik darajasi. Har bir shaxs bu o’lchovda ikkita qarama-qarshi qutb o’rtasida joylashgan – mukammal hissiy barqarorlik va to’liq hissiy chalkashlik.

Nevrotikizm nima?

Ko’pgina tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, nevrotizmning xarakterli xususiyatlari ko’pincha bolaga ota-onasidan meros bo’lib o’tadi. Ushbu sifatdagi qolgan farqlar atrof-muhitdagi noyob farqlarga bog’liq. Shu sababli, oila va irsiyat nevrotizmdagi farqlarga ta’sir qiluvchi asosiy omillar emas, degan xulosaga kelish kerak.

Ekstremal nevrotizm qanday namoyon bo’ladi?

Nevrotizm darajasi yuqori bo’lgan odam himoyaviy pessimizmga ega. Atrofdagi dunyoni idrok etish shundaki, inson dunyoni xavfli joy sifatida ko’radi. Bundan tashqari, bunday odam tashvishni bartaraf etishning g’ayrioddiy usullaridan foydalanadi (nevrotikizm past bo’lgan odamga nisbatan). Bunday odamlar ehtiyotkor va doimo o’z atroflarini yuzaga kelishi mumkin bo’lgan qiyinchiliklar uchun tekshiradilar. Ba’zida ular xavf tug’ilganda mudofaa xatti-harakatlarini rivojlantirish uchun haqiqatni idrok etishdan bosh tortishlari mumkin.

Bu odamlar ko’p qirrali ichki dunyoga ega. Ular introspektiv va o’zlarining his-tuyg’ulari va fikrlarini chuqur tahlil qilishga moyil. Ular o’zlarining ichki tartibsizliklarining haqiqiy sababini izlashga ko’p kuch sarflaydilar. Ko’pincha nevrotik shaxslar o’zlarining ko’p qirrali va fantastik ichki dunyosini to’g’ri yo’nalishga yo’naltirish usulini topgan muvaffaqiyatli ijodiy shaxslardir. Yuqori nevrotiklik farovonlikning past tuyg’ulari bilan bog’liq bo’lsa-da, yuqori nevrotizm har doim ham insondagi nuqson deb hisoblanmaydi. Nevrotik xatti-harakatlar omon qolish uchun muhim bo’lishi mumkin; u xavfli xatti-harakatlarni bostirish orqali xavfsizlikni ta’minlaydi.

Bunday odamlar xavfni oldindan bilish sifati bilan ajralib turadi, bu ularga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin bo’lgan fors-major holatlarga ko’proq e’tibor berishga imkon beradi.

Bundan tashqari, nevrotik odamda sub’ektiv noqulaylik va ijtimoiy qoidalarni buzishdan tashvishlanish hissi kuchayadi. Shu sababli, nevrotik shaxsning antisosial faoliyat bilan shug’ullanishga moyilligi kamroq ekanligi haqida xulosa qilishimiz mumkin.

O’zlarining hissiy tajribalariga haddan tashqari e’tibor qaratadigan nevrotik odamlar o’zlarining jismoniy salomatligiga ham alohida e’tibor berishadi. Ular nevrotizm darajasi past bo’lgan odamlarga qaraganda salomatlikni saqlashga qaratilgan harakatlarni (sport, shifokorlarga muntazam tashriflar) ko’proq sezadilar. Ular sog’lig’i haqida muntazam ravishda shikoyat qilishlariga qaramay, ularning jismoniy holatini ob’ektiv baholash nevrotizm darajasi past bo’lganlardan ko’ra yomon emas. Aksincha, ularning umumiy salomatligi ko’pincha yaxshilanadi.