Behruzbek Hamidov
Xalqaro psixofiziologiya jurnalida chop etilgan yangi tadqiqot an’anaviy buddist meditatsiyalari tashqi stimullarga e’tiborning pasayishi bilan bog’liq . Bu beshta sezgi bilan bog’liq bo’lgan hissiy yo’naltirilgan ong darajasidan asta-sekin chekinish bo’yicha Buddist tamoyiliga mos keladi.
Asrlar davomida meditatsiya buddist amaliyotining asosi bo’lib kelgan. Ilgari ilmiy tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, meditatsiya ruhiy salomatlik, diqqatni jamlash va stressni kamaytirishda ijobiy o’zgarishlarga olib kelishi mumkin. Aslini olganda, meditatsiya xotirjamlik va mulohazakorlik tuyg’usini rivojlantiradi, bu amaliyotchiga hozirgi daqiqaga e’tibor berishga imkon beradi. Ushbu ko’p qirrali mavzu tadqiqotchilar guruhini buddistlarning aql-idrok usullarini nevrologik darajada qanday tarjima qilishini ochishga undadi.
An’anaviy buddist meditatsiyalari va ularning miya faoliyatiga ta’siri o’rtasidagi murakkab munosabatlarni tushunish maqsadida Hindistonning turli monastirlaridan 115 nafar tajribali amaliyotchilardan iborat mavzu guruhi bilan tadqiqot yakunlandi. Har bir ishtirokchi 25 yoshdan 80 yoshgacha bo’lgan, o’ng qo’li va eshitish qobiliyati, jarohati, oldingi miya chayqalishi yoki nevrologik kasalliklarga ega emas edi.
Rohiblarning miya faoliyati elektroansefalografiya (EEG) yordamida qayd etilgan – bu miya faoliyatini qayd etish usuli, bu miya tomonidan ishlab chiqarilgan elektr naqshlarini o’lchash uchun bosh terisiga elektrodlarni joylashtirishni o’z ichiga oladi. EEG ular turli meditativ amaliyotlar bilan shug’ullanayotganda yakunlandi. Muvozanatli nuqtai nazar uchun, ularning miya faoliyati, shuningdek, ongni erkin aylanib o’tishga imkon beradigan bo’shashgan uyg’oqlikning passiv holatida ham o’lchandi. Miya faoliyatini qayd etishdan oldin rohiblardan ularning yoshi va ta’lim darajasi haqida so‘rashgan. Shundan so’ng, ularga meditatsiya sifatini baholash kerakligi aytildi.
Natijalar shuni ko’rsatdiki, passiv holat bilan solishtirganda, an’anaviy meditatsiya amaliyotlari MMN amplitudasining pasayishiga olib keldi – odamlar to’satdan va noyob tashqi ogohlantirishlarni, masalan, baland shovqin yoki kutilmagan tovushni eshitganda paydo bo’ladigan miyaning o’ziga xos reaktsiyasi. Ishtirokchilar uchun an’anaviy meditatsiya amaliyotlari MMN amplitudasining pasayishiga olib keldi, ya’ni tajribali rohib-amaliyotchilar o’z amaliyotlari davomida ushbu turdagi stimullarga kamroq javob berishdi. Boshqacha qilib aytadigan bo’lsak, ular chuqur meditatsiya paytida kutilmagan tovushlar bilan chalg’igan yoki bezovtalanmagan.
Bundan tashqari, tadqiqot nodir hissiy chalg’itishlarni baholash bilan bog’liq boshqa miya to’lqinlari amplitudalarining qisqarishini aniqladi. Oddiy qilib aytganda, chuqur meditatsiya paytida rohiblar kutilmagan tovushlar yoki chalg’ituvchi narsalardan kamroq hayratda qolishadi – bu chuqur ichki diqqatning aksi va tashqi dunyoga e’tiborning pasayishi.
Biroq, tadqiqot meditatsiya va miya faoliyati o’rtasidagi bog’liqlikni chuqurroq tushunishga imkon bersa-da, ba’zi fikrlarni yodda tutish kerak. Tanlangan bo’shashgan uyg’oqlikning nazorat holati aniq xulosalar chiqarish uchun eng samarali bo’lmasligi mumkin, chunki u miyani sezilarli javoblarni ishlab chiqarish uchun etarli darajada rag’batlantirmasligi mumkin. Kelajakdagi tadqiqotlar yanada maqbul nazorat holatiga erishish uchun ko’proq talabchan kognitiv vazifa yoki ko’proq rag’batlantiruvchi muhitdan foydalanishdan foyda ko’rishi mumkin.
Bundan tashqari, tanlangan nazorat holatiga javoban potentsial individual farqlarni hisobga olish muhimdir, chunki bir ishtirokchi uchun samarali bo’lishi mumkin bo’lgan narsa boshqasi uchun samarali bo’lmasligi mumkin. Bundan tashqari, tadqiqot rohiblarni yoshi yoki meditatsiya tajribasiga qarab farqlamadi va buning o’rniga ularning barchasini bir guruhda saqladi – bu natijalarga ta’sir qilishi mumkin. Shunga qaramay, Buddist meditatsiya amaliyotlarini tushunish uchun qo’shimcha tadqiqotlar talab etilsa ham, tadqiqotdan olingan tushunchalar meditatsiyaning miyaga sezilarli ta’sirini yaxshiroq tushunish imkonini beradi.
Rossiya Fanlar akademiyasi Inson miyasi instituti professori Svyatoslav V. Medvedev boshchiligidagi o’n besh tadqiqotchidan iborat guruh tomonidan tuzilgan “An’anaviy buddist meditatsiyalari tajribali rohib-amaliyotchilarning nomutanosibligini kamaytiradi ” . Moskva, Rossiya.
Izzattillo Islomov
