Izzattillo Islomov
Ijtimoiy tarmoqlar ko’plab kattalar uchun yangiliklarning asosiy manbasiga aylandi, ammo zararli agentlar bunday platformalardan noto’g’ri ma’lumotni har qachongidan ham tezroq kattaroq auditoriyaga tarqatish uchun ishlatmoqda. Onlayn noto’g’ri ma’lumotlar siyosiy qutblanishni kuchaytirish, demokratiyaga tahdid va emlash niyatlarini kamaytirish kabi jiddiy real oqibatlarga olib kelishi mumkin. Shunday qilib, tadqiqotchilar noto’g’ri ma’lumot almashish ortidagi psixologik jarayonlarni tushunishni va uning tarqalishiga qarshi potentsial choralarni o’rganishni xohlashdi.
Shunday qilib, men ekstremizm haqidagi bilimlarimni o’ta o’ng tarafdorlarni o’rganish uchun ishlatishga qaror qildim. Bu men bir xil milliy va madaniy kontekstni baham ko’rganimiz uchun men ko’proq tanish bo’lgan guruhdir. Shuning uchun men uchun ularning motivlari nima ekanligi haqida farazlarni ishlab chiqish va ular berilgan eksperimental holatga qanday javob berishini taxmin qilish osonroq. Yevropa boʻylab oʻta oʻng partiyalar ham koʻpayib bormoqda, bu esa hozirgi siyosiy kontekstda odamlarni ushbu partiyalarni qoʻllab-quvvatlashga nima undayotgani haqidagi savolni yanada dolzarb qiladi”.
Pretus va uning hamkasblari siyosiy sadoqat, xususan, muqaddas qadriyatlar va shaxsiyat uyg’unligi nuqtai nazaridan, konservativ partizanlar o’rtasida noto’g’ri ma’lumotlarning tarqalishiga qanday ta’sir qilishini o’rganish uchun bir qator uchta tajriba o’tkazdilar.
Tajriba 1da tadqiqotchilar onlayn panel orqali ispaniyalik o‘ta o‘ngchi va o‘ng markazchi saylovchilarni jalb qilishdi. Ular ishtirokchilardan konservativ muqaddas qadriyatlar (immigratsiya, millatchilik va oilaviy qadriyatlar) va muqaddas bo’lmagan qadriyatlar (yo’llar va infratuzilma, tashqi aloqalar va chiqindilarni boshqarish) bilan bog’liq ijtimoiy media postlarini almashish ehtimolini baholashni so’rashdi. Xabarlar haqiqiy tvitlarga o‘xshab ko‘rinishga mo‘ljallangan bo‘lib, ularda hozirgi liberal hukumatning tanqidlari ham bor edi. Ishtirokchilar uch guruhga bo’lingan, ularning har biri eksperimental blokda turlicha faktchekga duchor bo’lgan: Twitter fakt-chek, aniqlikka asoslangan fakt-chek yoki mediasavodxonlikka asoslangan fakt-chek.
Twitter fakt-chek Twitter-ning bahsli yoki noto’g’ri ma’lumotni o’z ichiga olgan ba’zi tvitlarga qo’llaydigan faktlarni tekshirish belgilariga taqlid qilish uchun ishlab chiqilgan. Yorliqda “… haqidagi bu daʼvo bahsli” deb yozilgan. Aniqlikka asoslangan fakt tekshiruvi ijtimoiy tarmoqdagi xabarlarning haqiqatligi haqidagi to’g’ridan-to’g’ri savolni o’z ichiga oldi. Mediasavodxonlikka asoslangan fakt-chek ijtimoiy tarmoqdagi postlarda e’tiborni jalb qilish uchun qo’llaniladigan usullar haqida ishtirokchilarning tanqidiy fikrlashlarini rag’batlantirishga qaratilgan.
Tadqiqotchilar ishtirokchilarning qadr-qimmatining muqaddasligi va o’z siyosiy partiyalari bilan uyg’unligini baholadilar. Shuningdek, ular ishtirokchilarning analitik fikrlash uslublari, ilmiy qiziquvchanligi, intellektual kamtarligi va media savodxonligini o‘lchadi.
Tadqiqotchilar shuni aniqladilarki, o‘ta o‘ngdagi saylovchilar o‘ng markazchi saylovchilarga qaraganda noto‘g‘ri ma’lumot almashish ehtimoli ko‘proq, ayniqsa noto‘g‘ri ma’lumotlar ularning muqaddas qadriyatlariga taalluqli bo‘lsa. Siyosiy partiya bilan identifikatsiyaning birlashishi, shuningdek, mazmun muqaddas yoki muqaddas bo’lmagan masalalar bilan bog’liq bo’lishidan qat’i nazar, noto’g’ri ma’lumot almashish ehtimoli yuqoriligini taxmin qildi. Biroq, faktlarni tekshirish va aniqlikni o’zgartirish kabi mashhur aralashuvlar Ispaniyadagi o’ta o’ng yoki markazchi saylovchilar o’rtasida noto’g’ri ma’lumot almashish ehtimolini sezilarli darajada kamaytirmadi.
2-eksperimentda tadqiqotchilar muqaddas qadriyatlar va shaxsiyat uyg‘unligining noto‘g‘ri ma’lumot almashishga ta’sirini bu safar Qo‘shma Shtatlardagi respublikachilar orasida takrorlashga harakat qilishdi. Ular avvalgi ikki prezidentlik saylovlarida respublikachi Donald J. Trampga ovoz bergan ishtirokchilarni o‘z safiga oldilar. Tajriba 1ga o’xshab, ishtirokchilar muqaddas va muqaddas bo’lmagan qadriyatlar bilan bog’liq ijtimoiy media postlarini almashish ehtimolini baholadilar. Ular eksperimental blokda Twitter fakt-chekiga duchor bo’lishdi va ishtirokchilarning yarmi hech qanday fakt-cheklarni (nazorat guruhi) ko’rmadi. Tadqiqotchilar, shuningdek, qadr-qimmatning muqaddasligini, Respublikachilar partiyasi bilan o’ziga xoslik uyg’unligini va Tramp bilan o’ziga xoslik uyg’unligini aniqladilar.
Tadqiqotchilar Tramp bilan birlashgan respublikachilar boshqa respublikachilarga qaraganda noto’g’ri ma’lumot almashish ehtimoli ko’proq ekanligini aniqladilar, ayniqsa noto’g’ri ma’lumotlar muqaddas qadriyatlar bilan bog’liq bo’lsa. Respublikachilar partiyasi bilan identifikatsiyaning birlashishi, shuningdek, tegishli qadriyatlardan qat’i nazar, noto’g’ri ma’lumot almashish ehtimoli yuqoriligini taxmin qildi.
Twitter fakt-chek respublikachilar o‘rtasida noto‘g‘ri ma’lumot almashish ehtimolini kamaytirishda kichik, ammo sezilarli ta’sir ko‘rsatdi, biroq bu Tramp bilan birlashgan respublikachilarga ta’sir ko‘rsatmadi. Ushbu ishtirokchilar noto’g’ri ma’lumotlarga qarshi aralashuvlarga qarshilik ko’rsatdilar, hatto noto’g’ri ma’lumot boshqa respublikachilar tomonidan aql bovar qilmaydigan deb qabul qilinganda ham.
“Odamlar nima uchun noto’g’ri ma’lumot almashayotganining asosiy sabablaridan biri bu ma’lumotlarning aniqligiga e’tibor bermaslikdir”, dedi Pretus PsyPost nashriga. “Ushbu tajribalar to‘plamida biz internetda noto‘g‘ri ma’lumot tarqatish uchun mas’ul bo‘lgan konservatorlar va o‘ta o‘ng tarafdorlar uchun bunday emasligini aniqladik. Xususan, biz Ispaniyadagi konservatorlar va o‘ta o‘ng qanot tarafdorlari, shuningdek, Qo‘shma Shtatlardagi respublikachilar asosiy partiyaviy qadriyatlarga (masalan, immigratsiya) mos keladigan va turli faktlarni tekshirish strategiyalariga chidamli siyosiy xabarlarni baham ko‘rishlarini aniqlaymiz. . Bu shuni anglatadiki, noto’g’ri ma’lumot almashish ushbu populyatsiyalar o’rtasida partizan motivlar bilan bog’liq va shuning uchun aniqlik kabi noto’g’ri ma’lumotlarga qarshi mavjud aralashuvlardan foydalanish qiyin.”
3-eksperimentda tadqiqotchilar ijtimoiy tarmoqlardan foydalangan holda o’ta o’ng partizanlar o’rtasida muqaddas qadriyatlar bilan bog’liq noto’g’ri ma’lumotlarning tarqalishi asosida yotgan asab faolligi va funktsional bog’liqligini tushunishga harakat qilishdi. Ular “Vox” partiyasini qo’llab-quvvatlagan va 18 yosh va undan katta bo’lgan 36 nafar o’ta o’ng partizanni o’z safiga oldilar. Ishtirokchilar vazifani bajarayotib, funktsional magnit-rezonans tomografiyadan (fMRI) o’tdilar, ularda muqaddas va muqaddas bo’lmagan qadriyatlarga oid ijtimoiy media postlarini almashish ehtimolini baholashlari kerak edi.
fMRI topshirig’i davomida ishtirokchilarga ijtimoiy media postlari ko’rsatildi (avvalgi eksperimentlarda foydalanilganlarning soddalashtirilgan versiyalari) va ulardan har bir postni baham ko’rish ehtimolini ko’rsatish so’ralgan. Xabarlar muqaddas qadriyatlar (masalan, immigratsiya) yoki muqaddas bo’lmagan qadriyatlar bilan bog’liq edi. Ba’zi postlar fakt-cheklarni, xususan, oldingi tajribalarda qo’llanilgan Twitter fakt-chekini ham o’z ichiga olgan.
Topilmalar shuni ko’rsatdiki, ishtirokchilar muqaddas qadriyatlar bilan bog’liq noto’g’ri ma’lumotlarga duch kelganlarida, miyaning ba’zi hududlari muqaddas bo’lmagan qadriyatlar bilan bog’liq noto’g’ri ma’lumotlarga duch kelganiga qaraganda faolroq bo’lgan. Ushbu miya hududlariga dorsomedial prefrontal korteks, ikki tomonlama pastki frontal korteks va prekuneus kiradi. Bu sohalar ong nazariyasi (boshqalarning ruhiy holatini tushunish) va ijtimoiy me’yorlarga rioya qilish bilan bog’liq bo’lib, odamlar muqaddas qadriyatlarga murojaat qiladigan guruh ichidagi xabarlarni qanday baholashlari va ularga munosabat bildirishlarida rol o’ynashi mumkin.
“Asosiy partizan qadriyatlari haqida xabarlar almashish haqida gap ketganda, biz odamlarga boshqalarning ruhiy holatini taxmin qilish va guruh me’yorlariga muvofiq javob berishga yordam beradigan miya mintaqalarida keng tarqalgan asabiy faollikni topamiz”, dedi Pretus PsyPost. “Bu asosiy partizan qadriyatlari haqida noto’g’ri ma’lumot almashish muhim ijtimoiy signal funktsiyasiga ega ekanligini ko’rsatadi, bu guruh a’zolariga boshqalarga tegishli ekanligini ko’rsatishga imkon beradi. Shuning uchun, guruh a’zolari guruhga mos bo’lishlari uchun o’zlarining almashish xatti-harakatlarida ijtimoiy jihatdan to’g’ri bo’lishlari juda muhimdir.
Bundan tashqari, funktsional ulanish tahlili ishtirokchilar muqaddas qadriyatlar bilan bog’liq noto’g’ri ma’lumotlar bilan shug’ullanganda, kognitiv nazorat va ijtimoiy idrok bilan shug’ullanadigan miya tarmoqlari o’rtasida kuchli aloqani ko’rsatdi.
“Boshqa partiyaviy qadriyatlarga nisbatan asosiy partiyaviy qadriyatlarga oid siyosiy xabarlarga duch kelganimizda, biz o’ta o’ng tarafdorlar orasida miyaning keng tarqalgan faollashuvidan hayratda qoldim”, deb tushuntirdi Pretus. “Funktsional neyroimaging tadqiqotida bunday chambarchas bog’liq bo’lgan eksperimental sharoitlarni, masalan, asosiy partizan qadriyatlari va boshqa partizan qadriyatlari haqidagi xabarlarni solishtirganda, natijada miya faoliyati ko’pincha juda mahalliy va ahamiyatsiz bo’ladi.
“Bu yerda biz neyron tarmoqlarda odamlarga ijtimoiy munosabatlarni boshqarishda yordam beradigan juda kuchli va keng tarqalgan faollashuvni topamiz. Bu shuni ko’rsatadiki, asosiy partiyaviy qadriyatlarni o’z ichiga olgan qarorlar bizning miyamiz rivojlangan ibtidoiy muhitda moslashuvchan qiymatga ega bo’lishi mumkin bo’lgan juda muhim ijtimoiylashuv funktsiyasini bajaradi.
Biroq, Pretusning ta’kidlashicha, “asosiy cheklovlardan biri shundaki, bizda neyroimaging tadqiqotida nazorat guruhi yo’q edi. Shuning uchun, biz miyaning partiyaviy qadriyatlarga oid xabarlarni almashishga bo’lgan munosabati o’ta o’ng tarafdorlarga xosmi yoki biz buni o’ta chap tarafdorlar orasida yoki hatto partizan yadrosi bilan shug’ullanadigan har qanday partizanlar orasida ham topishimiz mumkinligini bilmaymiz. qiymatlar.”
Behruzbek Hamidov
