“poda hissi”

2005 yilda ko’pchilikning fikri odamlarning qarorlariga sezilarli ta’sir ko’rsatishi isbotlangan. Tadqiqotda besh kishidan iborat bir nechta guruhlar ishtirok etdi, ularning har birida bittasi mustaqil ravishda savollarga javob berdi, qolganlari bir-birlarining javoblari natijalaridan xabardor edilar (ataylab noto’g’ri). Oddiy test natijasiga ko‘ra, taklifsiz javob bergan ishtirokchilar savollarning atigi 13 foizida, boshqalar qanday javob berganini bilganlar esa 41 foizda xatoga yo‘l qo‘ygan.

Inson miyasida hissiyotlar uchun mas’ul bo’lgan turli sohalar mavjud. MRI shuni ko’rsatdiki, ko’pchilikning fikridan ajralish amigdala, tashvish va tashvish uchun mas’ul bo’lgan amigdala bilan bog’liq. Ong osti uchun noto’g’ri javob berish osonroq edi, u salbiydan xalos bo’lishga intiladi.

Yuqori umidlarning oqibatlari

Birinchi jahon urushi paytida Amerika armiyasining yuqori qismidan oldin muammo paydo bo’ldi – jang paytida ular tinch aholiga zarar etkazishdi. Muhandis Karl Norden ko’rishni ixtiro qildi, buning yordamida o’q olti kilometr balandlikdan nishonga tegdi. Bu yutuq edi, Amerika qo’mondonligi tekshirishni e’tiborsiz qoldirdi va ixtiroga ko’p pul sarfladi. Biroq, ko’rishning 90% ishlamadi. Bu moddiy bo’lmasa-da, katta mukofotni kutish tufayli idrokning buzilishi natijasida paydo bo’lgan noto’g’ri qarorni ko’rsatadi.

NBC telekanali 2010 yilda ijtimoiy eksperiment o’tkazdi. Hali doimiy ishlashga ruxsat etilmagan xodimlar bo’lgan kompaniya ofisida ular tutun chiqarishdi. Vaqtinchalik ishchilarning atigi 10 foizi zudlik bilan binolarni tark etishdi, qolganlari ishga kirishga shunchalik ishtiyoqmand edilarki, ular hatto hayot uchun xavfni ham ongli ravishda rad etishdi. Bu ish bilan ta’minlash shaklida mukofot kutilishini ko’rsatadi va odamlar nima uchun bunday qarorga kelganini tushuntiradi.

Odamlar keyinchalik xato qilganliklarini tan olishlari mumkin, lekin har doim ham emas. Masalan, yirik investorlar Theranos firibgar tibbiy startapiga ikki marta sarmoya kiritdilar, garchi birinchi sarmoyadan keyin bu firibgarlik ekanligi ayon bo‘ldi. Pertseptiv buzilish investorlarga 900 million dollarga tushdi.

Qanday qilib bizning ongsizligimiz tuzog’iga tushmaslik kerak?

Aql-idrok sizni xatolardan qutqarmaydi. Faqat qabul qiling.

Xavotir va tashvish sizni engib ketganda, ehtiyot bo’ling. Qarorni bir muddatga kechiktiring. O’zingiz ishonadigan odamni tanlang va maslahat so’rang. Bir emas, yaxshiroq. O’zingiz bilan bahslashing, vaziyatga boshqa tomondan qarashga harakat qiling.