Qiyin paytlarda, ayniqsa, yordam va ko’rsatmalarga muhtojmiz. Va ko’pincha bu qo’llab-quvvatlash bizning qadriyatlarimiz va ma’nomizdir. Ammo paradoks shundaki, o’sha qadriyatlar va ma’nolar inqiroz davrida jiddiy sinovlarga duchor bo’ladi va bunga bardosh bera olmaydi. Shunday qilib, biz o’zimizni qiyin vaziyatda topamiz, o’z qadriyatlarimizdan hafsalamiz pir bo’lib, ma’nosini yo’qotamiz. Hammasi qulab tushmoqda, boshqa tayanchlar yo’q, diqqatga sazovor joylar vayron qilingan. Nima qilishim kerak? Amaliy faylasuf bahs yuritadi.

MA’NONING UCH TURI

Frankl o’z ta’limotida uch xil ma’noni aniqladi:

• super ma’no,
• hayot mazmuni,
• hayotdagi ma’no.

Va bu uchta ma’nodan faqat bittasi inson uchun mavjud. Qaysi birini taxmin qila olasizmi?

Super ma’no

Bu butun koinotning global ma’nosidir. “Bularning barchasi nima uchun?” Degan savolga javob. Daraxtning ma’nosi bargga tushunarsiz bo‘lganidek, insonga ham tushunarsizdir. Bu, albatta, mavjud, lekin u inson ongi uchun mavjud emas. Siz bu haqda qiziquvchanlik va falsafa doirasida o’ylashingiz mumkin, lekin uni tushunishga umid qilmasligingiz kerak.

Hayot mazmuni

Ammo bundan kattaroq ma’no bor edi: u omon qolsa, uning tajribasi unga qiyin vaziyatlarga tushib qolgan boshqa odamlarga yordam berishga imkon beradi, deb qaror qildi.

Bu uning ma’nosiga aylandi, bu unga omon qolish va inson bo’lib qolish imkonini berdi. Va u bu ma’noni tushunishga muvaffaq bo’ldi: u va uning logoterapiyasi bir nechta odamni umidsizlik va o’z joniga qasd qilishdan qutqardi.

U yoki bu pozitsiyani egallash, har qanday hodisaga qandaydir munosabatda bo’lish – bu tanlov. Va har qanday sharoitdan qat’i nazar, biz har doim bu tanlovga egamiz. Aytishimiz mumkinki, bu oxirgi tanlov – boshqa barcha yo’llar to’sib qo’yilganda, odam uchun nima qoladi. O’z munosabatimizni tanlash bizni hech kim mahrum qila olmaydigan oxirgi erkinlikdir.

Oxirgi, lekin yagona emas. Yaxshiyamki, ko’pchiligimiz munosabat bizda qolgan yagona narsa bo’lgan holatda emas. Shunday qilib, biz uchun ma’noni anglashning yana ikkita usuli mavjud: ijodkorlik va tajriba.

1. Faoliyatlar

Ijodkorlik yoki faoliyat ma’noni topishning eng aniq usulidir. Bu ish yoki boshqa mazmunli faoliyat bo’lishi mumkin: sevimli mashg’ulot, ko’ngillilik, sport… Bu faoliyat orqali biz jamiyatga o’z hissamizni qo’shishimiz va buni his qilishimiz muhim. Ma’noga olib boruvchi yo’l sifatida faoliyat – bu nafaqat lavozim tavsiflarini sifatli bajarish, balki kasb chegarasidan tashqarida bo’lgan narsa, ishga da’vat sifatida qaraydi.

2. Tajriba

Ko’pincha odam faol faoliyat bilan shug’ullanish imkoniyatidan mahrum bo’ladi yoki u qilayotgan ishi unga ma’no hissi keltirmaydi. Ishdan ketish, ishdan bo’shatish yoki avvalgi faoliyatingizga qiziqishni yo’qotish ma’noni yo’qotish hissini keltirib chiqaradi. Va keyin siz ma’noni topishning ikkinchi yo’lini olishingiz mumkin: tajriba.

Tajriba – bu dunyoga nisbatan sezgirligimiz, biz boshdan kechiradigan kuchli va muhim his-tuyg’ular. Sevgi, og’riq, minnatdorchilik, umidsizlik – hamma narsa ma’noga ega. Agar biz his qila olsak va boshdan kechira olsak, ma’no yo’qolmaydi. Bu tajribalarni tushunish, og’riq va quvonch ortidagi m ko’rish juda muhimdir .

3. O’rnatish

Va nihoyat, biz yuqorida aytib o’tgan uchinchi yo’l – bizning munosabatimiz, pozitsiyamiz, munosabatimiz yo’li. Biz bilan nima sodir bo’layotganini his qilishimiz. Avvalo, bu muqarrar azob-uqubatlarga nisbatan bizning pozitsiyamiz.

Nega biz azoblanamiz? Bu og’riq bizga nimani o’rgatadi?

Shunday qilib, ko’p holatlarda bizda ma’noni ko’rish va amalga oshirishning kamida uchta usuli bor: ijodkorlik, tajriba va munosabat. Va mutlaqo har qanday vaziyatda pozitsiyadan o’tish yo’li mavjud. Shuni yodda tutish kerakki, bu bizning butun hayotimizning ma’nosi emas, balki biz o’zimizni topadigan muayyan vaziyatning ma’nosi bo’ladi. Va bizning hayotimiz ushbu ko’plab individual vaziyatlardan va ularning o’ziga xos ma’nolaridan iborat.