Nima uchun keksa odamlarning xarakteri yomonlashadi?

21 yoshli falsafa talabasi Aleksandra yozda buvisining oldiga u bilan suhbatlashish va “kasalliklari bilan doimiy kurashda uni hazil va hazil bilan xursand qilish” uchun keldi. Ammo bu unchalik oddiy emasligi ma’lum bo’ldi …

“Mening buvimning fe’l-atvori g‘amgin va jahldor. Men tushunganimdek, otamning hikoyalariga qaraganda, u yoshligida xuddi shunday edi. Ammo o’zining kamayib borayotgan yillarida u butunlay yomonlashdi!” – qayd etadi u.

“Buvim kutilmaganda qo’pol gap aytishi mumkin, to’satdan hech qanday sababsiz g’azablanishi mumkin, bobosi bilan shunday bahslasha boshlaydi, chunki u uchun bu allaqachon ijtimoiy hayotning ajralmas qismidir!” — Sasha kuladi, garchi u unchalik zavqlanmasa ham.

“Bobosi bilan bahslashish allaqachon uning ijtimoiy hayotining ajralmas qismidir”

“Masalan, bugun mening buvim, ular aytganidek, noto’g’ri oyog’iga tushdi, shuning uchun suhbatimiz o’rtasida u “Men senga bir narsa aytyapman, lekin sen meni xalaqit qilyapsan!” degan so’zlar bilan meni to’xtatdi va chap. Men yelkalarimni qisib qo‘ydim va yarim soatdan keyin otishma unutildi, odatda bunday to‘qnashuvlarda bo‘ladi”.

Sasha bu xatti-harakatning ikkita sababini ko’radi. Birinchisi, fiziologik qarilik: “Biror narsa uni doimo xafa qiladi. U azob chekmoqda va bu jismoniy holat uning ruhiy holatiga ta’sir qiladi.

Ikkinchisi – o’zining zaifligi va nochorligini anglash: “Bu keksalikdagi xafagarchilik va g’azabdir, bu uni boshqalarga qaram qiladi”.

“Keksa odamlar va nogironlarning shaxsiy psixologiyasi” kitobining mualliflaridan biri, psixolog Olga Krasnova Sashaning taxminlarini tasdiqlaydi: “Biz “buzilgan xarakter” deganda nimani nazarda tutayotganimizga ta’sir qiluvchi ko’plab ijtimoiy va somatik omillar mavjud, lekin men buni tushunmayapman. Menimcha, odamlarning xarakteri yoshga qarab yomonlashadi.

Ijtimoiy omillarga, xususan, pensiya, agar u maqom, daromad va ishonchni yo’qotishga olib keladigan bo’lsa, o’z ichiga oladi. Somatik – salomatlikdagi o’zgarishlar. Yoshi bilan odam surunkali kasalliklarga duchor bo’ladi va xotira va boshqa kognitiv funktsiyalarga ta’sir qiluvchi dori-darmonlarni qabul qiladi.

O’z navbatida, psixologiya fanlari doktori Marina Ermolaeva keksa odamlarning xarakteri har doim ham yomonlashmasligiga ishonch hosil qiladi va bundan tashqari, ba’zi hollarda u yaxshilanishi mumkin. Va bu erda o’z-o’zini rivojlantirish hal qiluvchi rol o’ynaydi.

“Inson rivojlansa, ya’ni o‘zini yengsa, o‘z-o‘zini izlasa, borliqning turli qirralarini kashf etadi, yashash maydoni, dunyosi kengayadi. Unga yangi qadriyatlar paydo bo’ladi: san’at asari bilan uchrashish tajribasi, masalan, tabiatga muhabbat yoki diniy tuyg’u.

Ma’lum bo’lishicha, keksalikda baxtning sabablari yoshlikdan ko’ra ko’proq bo’ladi. Tajriba orttirganingizda, siz haqiqiy mavjudlik tushunchasini qayta ko’rib chiqasiz. Shuning uchun nevaralar yoshligida bolalardan ko’ra ko’proq zavqlansa, ajabmas.

Bir kishi pensiya va to’liq eskirish o’rtasida 20 yil bor.

Ammo hamma narsa juda ajoyib bo’lsa, nega bu g’azablangan cholning surati hali ham mavjud? Psixolog tushuntiradi: “Shaxs jamiyatda shakllanadi. Yetuk shaxs jamiyatda uning samarali hayotida faol ishtirok etganda – mehnat, bolalarni tarbiyalash va hayotning ijtimoiy tomonlarini o’zlashtirish orqali asosiy o’rinlarni egallaydi.

Inson nafaqaga chiqqanida esa jamiyatda hech qanday o‘rin egallamaydi. Uning shaxsiyati amalda yo’qolgan, uning hayot dunyosi toraymoqda, lekin u buni xohlamaydi! Endi tasavvur qiling-a, shunday odamlar borki, butun umri davomida yomon ishlar bilan shug‘ullanib, yoshligidan pensiyaga chiqishni orzu qilganlar.

Bunday odamlar nima qilishlari kerak? Zamonaviy dunyoda insonning nafaqaga chiqishi va to’liq qariligi o’rtasida 20 yil vaqt bor.

Darhaqiqat: keksa odam odatdagi ijtimoiy aloqalarini va dunyodagi o’z o’rnini yo’qotganidan keyin o’zining foydasizligi hissi bilan qanday kurashishi mumkin? Marina Ermolaeva bu savolga juda aniq javob beradi:

“Siz o’zingizdan boshqa birovga kerak bo’lgan faoliyat turini topishingiz kerak, ammo bu bo’sh vaqtni ish sifatida qayta ko’rib chiqing. Kundalik miqyosda bir misol: mashg’ulot, masalan, nevaralaringiz bilan o’tirishdir.

Eng yomoni, bu bo’sh vaqt bo’lganda: “Men qila olaman, qila olmayman (chunki menda qon bosimi yuqori, bo’g’imlar og’riyapti) men buni qilmayman”. Ish esa “Men qila olaman – qila olaman, qila olmayman – baribir qilaman, chunki mendan boshqa hech kim buni qilmaydi!” Men eng yaqin odamlarni xafa qilaman! ” Mehnat – inson mavjudligining yagona yo’lidir.”

Biz har doim tabiatimizni yengishimiz kerak

Xarakterga ta’sir qiluvchi yana bir muhim omil, albatta, oilaviy munosabatlardir. “Keksa odamlarning muammosi ko’pincha ular o’z farzandlari bilan munosabatlarni qurmaganligi va o’rnatmaganligidir.

Bu masalada asosiy nuqta – ular tanlanganlar bilan bizning xatti-harakatlarimiz. Farzandimizni sevganimizdek seva olsak, ikki farzandli bo’lamiz. Agar biz qila olmasak, bittasi bo’lmaydi. Yolg‘izlar esa juda baxtsizdir”.

“Insonning mustaqilligi uning buyukligining kalitidir”, deb eslaydi Pushkin Ermolayevga. Insonning xarakteri har qanday yoshda ham o’ziga bog’liq.

“Biz har doim o’z tabiatimizni engishimiz kerak: yaxshi jismoniy holatni saqlash va unga ish kabi munosabatda bo’lish; doimo rivojlaning, garchi buning uchun siz o’zingizni engishingiz kerak. Shunda hammasi yaxshi bo’ladi», – deya ishonch bildiradi mutaxassis.