Nima uchun qishda biz xafa bo’lamiz va bu bilan nima qilish kerak

Siz xafamisiz, endi sizga yoqqan narsaga qiziqmaysiz va xursand bo’lmaysizmi, ko’p ovqatlanasizmi yoki juda ozmisiz? Sizning ahvolingizning nomi bor: SAD, mavsumiy affektiv buzilish va u yashash joyiga qarab, dunyo aholisining 1 dan 9 foizigacha ta’sir qiladi.

Bunday odamlar qishda va bahorda o’zlarini yomon his qiladilar, yozda esa ularning ahvoli pasayadi yoki ko’tariladi. Pitsburg universiteti psixologi Ketrin Roklin tushuntiradi: “Ushbu naqsh SADni bipolyar buzuqlikka yoki asosiy depressiv buzuqlikka o’xshash qiladi, ammo bu holda bu holat yilning vaqti bilan chambarchas bog’liqdir”.

Uning ta’kidlashicha, ayollar bu kasallikka erkaklarga qaraganda 2-4 baravar ko’proq moyil. Va ko’pchiligimiz so’nggi yillarda ruhiy salomatligimizga ko’proq e’tibor berishni boshlagan bo’lsak-da, SAD belgilari ko’pincha e’tibordan chetda qoladi: bu shunchaki ob-havo masalasi va o’tib ketadiganga o’xshaydi. Roklein bizning holatimizga jiddiy qarashimiz kerakligiga amin.

NIMA UCHUN QISH BIZGA SHUNCHALIK TA’SIR QILADI?

Bu masalani tushunish uchun sirkadiyalik ritmlarni – bizning ichki “soatlarimizni” esga olish kerak, ular bizga qachon yotish, turish va ovqatlanishni aytadi.

Biz, odatda, yarim tunda to‘satdan uyg‘onmagunimizcha yoki boshqa vaqt zonasida uzoq parvoz qilganimizdan so‘ng o‘zimizni to‘liq o‘zimizni to‘kis his qilmagunimizcha, ular qanday ishlashi haqida o‘ylamaymiz.

“Sirkadiyalik tizim bizning bilishimizga, xatti-harakatlarimizga, kayfiyatimizga va narsalarni eslab qolish qobiliyatiga bevosita ta’sir qiladi”, deb tushuntiradi xronobiolog Emili Manugian. “Va uning faoliyatidagi buzilishlar va turli xil kasalliklar – bipolyar, depressiv va boshqalarning paydo bo’lishi o’rtasida aniq bog’liqlik mavjud.”

Ish tartibi tanamizning tabiiy faoliyatiga to’g’ri kelmaydi

Ko’rinishidan, ming yillar davomida odam qishda erta qorong’i tushishiga ko’nikishi kerak edi. Ammo muammo shundaki, sun’iy yoritish paydo bo’lishi bilan tanamiz aralash signallarni qabul qila boshladi. “Ishlashimiz kerak bo’lganda, biz chiroqni yoqamiz, dam olishni xohlasak, uni o’chirib qo’yamiz va buni har doim turli vaqtlarda, masalan, ish kunlari va dam olish kunlari qilamiz. Keyin uyqu bilan bog’liq muammolar paydo bo’ladi va butun tana azoblanadi.

Bahorning oxiri, yoz va kuzning boshida biz tashqarida allaqachon yorug’ bo’lganda uyg’onamiz va ish yoki o’qishga kirishish qiyin emas. Qishda, ertalab qorong’i, lekin hech kim har doimgidek bir vaqtning o’zida uyg’onish zaruratini bekor qilmaydi. Ish jadvali tananing tabiiy faoliyatiga to’g’ri kelmaydi va sirkadiyalik ritmlar chalkashib ketadi.

Yozgi vaqt SADni keltirib chiqaradigan ilmiy dalil yo’q bo’lsa-da, amaliyot sog’liqqa salbiy ta’sir ko’rsatishi, shu jumladan yurak xastaligi xavfini oshirishi ma’lum.