Bolalar kattalarnikidan qanday farq qiladi? Birinchidan, chunki ularning tasavvurlari hech qanday chegara yoki stereotiplar bilan cheklanmagan. Ular har qanday narsani tasavvur qilishga qodir. Bolaning boshida nima mumkin va nima mumkin emasligi haqida hech qanday cheklovlar va qat’iy ta’riflar mavjud emas. Biz ko’pincha bolalarning fantaziyalariga yuzaki narsa sifatida qaraymiz. Ammo kattalarning kutilmagan g’oyalarni yaratish qobiliyati juda qadrlanadi. Ammo kattalar uchun o’ziga xos narsalarni o’ylab topish bolaga qaraganda ancha qiyin. Nima uchun bu sodir bo’ladi va bizning ijodkorligimiz va zukkoligimizga nima ta’sir qiladi? Ushbu masalani o‘rganayotgan mutaxassislar bizning ijodiy moyilliklarimiz qayerdan kelib chiqishi, ijodiy salohiyatingizni qanday oshirish mumkinligi, qanday qilib o‘zgacha fikrlashni o‘rganish haqida o‘z fikrlari bilan o‘rtoqlashdi.

Ijodkor bo’lish mumkinmi?

Aksariyat odamlar noan’anaviy fikrlashning asosiy xususiyati innovatsiyalar va tushunchaga ega bo’lish qobiliyatidir, bu sizga tubdan yangi g’oyalarni yaratishga imkon beradi. Muammolarni hal qilishda noan’anaviy yondashuvni qo’llash qobiliyati har kimga ham berilmaydigan maxsus iste’dod hisoblanadi. Vaziyatga bunday qarash ko’pincha o’zlarini yangi urinishda sinab ko’rishni xohlaydigan odamlarni demotivatsiya qiladi va ular narsalarni qanday ko’rish va qutidan tashqarida o’ylash haqida o’ylashni to’xtatadilar. Ammo fan shuni ko’rsatadiki, ijodiy jarayonning mohiyati yangi narsalarni yaratishda emas, balki mavjud bilimlar va ma’lumotlar o’rtasidagi kutilmagan aloqalarni tan olish va ko’rish qobiliyatidadir.

21-asrning ajoyib vizyonerlaridan biri Stiven Djobsning o’zi ijodiy jarayonning aynan shunday talqiniga amal qilgan. “Ijodkorlik – bu narsalarni bog’lash qobiliyati. Agar siz ijodkor odamlardan qanday qilib biror narsa o‘ylab topilganini so‘rasangiz, ular o‘zlarini aybdor his qiladilar, chunki ular aslida hech narsa o‘ylab topmaganlar, shunchaki yangi narsani ko‘rganlar”, deb ishongan Djobs.

Mutaxassislarning fikriga ko’ra, har qanday boshqa ko’nikmalar singari, o’ziga xos fikrlash qobiliyatini ham o’rgatish mumkin. Yana bir narsa shundaki, biz har xil tug’ilganmiz va tabiatga xos bo’lgan ijodiy salohiyat ham har bir inson uchun har xil. Psixolog Alisa Galats bolalar misolidan foydalanib, samarali ijodiy jarayonning asosiy sharti to’siqsiz fikrlash, belgilangan doiralar va cheklovlardan xoli ekanligini tushuntiradi. Qoidalarning ijodiy jarayonga ta’siri kuchini, agar biz ijodiy kasbdagi odamlarni “aniq” sohalarda ishlaydigan mutaxassislar bilan taqqoslasak ham ko’rish mumkin. Kundalik ishlarida ijodkorlikka odatlanganlar, o’ziga xos ishi belgilangan qoidalarga doimiy rioya qilishni talab qiladigan mutaxassislarga qaraganda ko’proq ijodiy bo’ladi.

Ammo inson hayotda nima qilmasin, ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish hech qachon zarar qilmaydi. Axir, ayniqsa bizning davrimizda, siz tez-tez iborani eshitishingiz mumkin: “O’ylab ko’ring!” Zamonaviy dunyo bizdan ko’p jihatdan original yondashuvlarni talab qiladi.

Ijodiy fikrlashning roli

Ijodiy fikrlash qobiliyati madaniyat, san’at va kommunikatsiya sohalarida faoliyat yuritayotganlar uchun zarur bo‘lgan fazilat bo‘lib, bu yerda yangi g‘oyalarni ilgari surish qobiliyati ayniqsa yuksak qadrlanishi aniq. Ammo Alisa Galats nostandart fikrlash kundalik hayotda foydali yordam, va shuning uchun har bir inson uchun foydali deb hisoblaydi. Galatzning fikricha, moslashuvchan fikrlash odamlarni hayotga ko’proq moslashtiradi va hatto umidsiz ko’rinadigan vaziyatlarda ham muammolarga samarali echim topishga yordam beradi. Agar siz muammolarga faqat bir tomondan qarasangiz, ular uchun ishchi echimlarni topish ancha qiyin bo’ladi.

Ijodkorlikni rivojlantirish uchun amaliy maslahatlar

Ijodkor bo’lishni va qutidan tashqarida fikrlashni o’rganmoqchi bo’lganlar uchun bir nechta oddiy tavsiyalar mavjud:

• Charchoq holatida ishlash

Agar sizga yangi va qiziqarli g’oyalar juda kerak bo’lsa, o’zingizni haddan tashqari charchoq holatiga keltiring. Biz yangi fikr bilan vazifani qabul qilsak, jarayonning mahsuldorligi ancha yuqori bo’ladi, deb o’ylashga odatlanganmiz, lekin ijodiy fikrlash bilan hamma narsa boshqacha ishlaydi. Birinchidan, agar siz charchagan bo’lsangiz, miyangiz avtomatik ravishda ma’lumotni ancha samaraliroq qayta ishlaydi va bug’doyni somondan darhol ajratadi. Ikkinchidan, charchoq holatida siz ongsiz ravishda muammolarni hal qilishda odatiy emas, muqobil yondashuvlarni qidirasiz. Ijodkorlikni ochishning yana bir usuli – o’zingizni eng charchagan his qilgan noqulay paytlarda ishlashga majburlashdir. Boshqacha qilib aytganda, agar siz o’zingizning ijodingizdan maksimal darajada foydalanmoqchi bo’lsangiz, avval tanangizni qulaylik zonasidan olib tashlang.

• Jismoniy faolligingizni oshiring

Sport bilan shug’ullanish nafaqat tanaga, balki ijodiy fikrlash qobiliyatiga ham foydali ta’sir ko’rsatadi. Bu jarayon butunlay ilmiy asosga ega: jismoniy faoliyat miya neyronlarining faoliyatini faollashtiradi va shu bilan ijodiy jarayonni yaxshilashga yordam beradi. Bundan tashqari, mushaklardagi yuk, go’yo bizning miyamizni “tushiradi” va ongsizning tubidan g’ayrioddiy g’oyalarni chiqarishga imkon beradi. Amaliyot shuni ko’rsatadiki, jismoniy tarbiya insonning ijodiy muammolarni hal qilish qobiliyatiga foydali ta’sir ko’rsatadi.