Mobil telefonlar hamma joyda mavjud va bu texnologiyadan foydalanish kundalik ishlarimizga chuqur kiritilgan. Muqarrar ravishda zamonaviy psixologik sharoitlar paydo bo’ldi, ulardan biri nomofobiya (“mobil telefondan fobiya yo’q”) odamlarning uzoq vaqt davomida mobil telefonlardan uzoqda bo’lishlari sababli boshdan kechiradigan noqulaylik yoki qo’rquvni tavsiflaydi.

Nashr etilgan adabiyotlar, birinchi navbatda, nomofobiya bilan akademik ishlash, yolg’izlik va e’tibor kabi omillar qanday bog’liqligiga e’tibor qaratdi. Joriy tadqiqotda Turkiyaning Bartin universitetidan Fatma Gizem Karao‘g‘lan Yilmaz boshchiligidagi guruh bu boradagi ishlarni kengaytirdi.

Dastlab tadqiqotchilar nomofobiya, hissiy aql, shaxslararo muammolarni hal qilish, seziladigan stress va o’z-o’zini hurmat qilish o’rtasidagi munosabatlarni tavsiflovchi nazariy asosni ilgari surdilar.

Ular nomofobiya bilan og’rigan odamlar o’z telefonlarisiz aloqa qila olmaslik va aloqani yo’qotishdan kelib chiqadigan noaniqlik va nazorat etishmasligidan stressni his qilishlarini taklif qilishdi. Bundan tashqari, o’z-o’zini hurmat qiladigan odamlar ko’pincha ijtimoiy o’zaro munosabatda bo’lishadi, nomofobiyali odamlar esa o’zini past baholaydilar va boshqalar bilan aloqa o’rnatishda qiyinchiliklarga duch kelishadi, bu esa stressga hissa qo’shishi mumkin.

Yilmaz va uning hamkasblari, shuningdek, yuqori hissiy intellekt, ya’ni his-tuyg’ularni tushunish va boshqarishning kuchli qobiliyati nomofobiya rivojlanishining oldini olishi va keyinchalik buzilish bilan bog’liq bo’lgan stressni kamaytirishi mumkinligini taklif qildi.

Va nihoyat, kuchli shaxslararo muammolarni hal qilish qobiliyatiga ega bo’lgan shaxslar, ehtimol, duch kelgan muammolarni aqliy hal qilish uchun o’zlarining his-tuyg’ularini boshqarishga qodir (ya’ni yuqori hissiy intellektga ega). Mualliflar nomofobiya odamlari shaxslararo munosabatlarni shakllantirishda qiyinchiliklarga duch kelishlarini va shuning uchun stressni boshqarishda qiyinchiliklarni taklif qilishdi.

Shunday qilib, ushbu tadqiqot tadqiqoti bakalavriat talabalarida ushbu murakkab faraziy asosning to’g’riligini o’rganishga qaratilgan.

Ma’lumotlar onlayn so’rovda qatnashish uchun ko’ngilli bo’lgan 543 nafar bakalavriat talabalaridan (57% ayollar, 43% erkaklar) to’plangan. Anketalar qiziqishning ushbu besh omilini o’lchash uchun ishlatilgan – nomofobiya, hissiy aql, shaxslararo muammolarni hal qilish, sezilgan stress va o’z-o’zini hurmat qilish.

Yo’l tahlili deb nomlangan statistik vositadan foydalanildi, bu Yilmaz va hamkasblariga besh omil o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlashga imkon berdi va ular birgalikda qanday ishlashini va bir-biriga ta’sir qilishini tushunishdi va nihoyat bir nechta asosiy xulosalarga kelishdi.

Mualliflar dastlab ishonganlaridan farqli o’laroq, hissiy intellekt nomofobiyaga bevosita ta’sir ko’rsatmadi.

Hissiy intellektning o’sishi shaxslararo muammolarni hal qilish ko’nikmalarini oshirishi aniqlandi va bu tahlil qilingan barcha uyushmalar orasida topilgan eng kuchli assotsiatsiya edi. Boshqacha qilib aytganda, o’z his-tuyg’ularini tushunishda yaxshiroq bo’lgan odamlar, odatda, shaxslararo muammolarni hal qilishda yaxshiroq bo’ladi. Tadqiqotchilar, shuningdek, shaxslararo muammolarni hal qilish kuchaygan sari nomofobiya ham kamayganini aniqladilar.

Bundan tashqari, shaxslararo muammolarni hal qilishning kuchayishi seziladigan stressning pasayishiga olib keladi. “Shaxslararo muammolarni hal qilish qobiliyatlari tekshirilsa, bu odamlar o’rtasidagi muloqot muhimligini ko’rsatadi. Ma’lumki, nomofobiya odamlari ijtimoiy muloqotda qiyinchiliklarga duch kelishadi», – deya tushuntirdi mualliflar.

“Bundan tashqari, shaxslararo muammolarni hal qilish ijtimoiy muammolarni hal qilish sifatida ham tanilgan. Ushbu qiyinchiliklarni boshdan kechirgan [shaxslar] yuqori darajadagi stressni boshdan kechiradilar. Aytish mumkinki, shaxslararo muammolarni hal qilishda muvaffaqiyat qozongan shaxslar ijtimoiy hayotlarida ham muvaffaqiyatli muloqot qilishlari mumkin. Bunday vaziyatda ular stress manbasini yaxshi boshqarishadi”.

Bundan tashqari, hissiy intellektning o’sishi ham seziladigan stressning pasayishiga olib keladi. Yilmaz va uning hamkasblari shunday xulosaga kelishdi: “O’z hissiy aqlidan faol va samarali foydalana olmaydigan odamlar inqirozlarda o’z his-tuyg’ularini to’g’ri yo’naltira olmaydilar”. Biroq, nomofobiya qabul qilingan stressga bevosita ta’sir qilmadi.

Nihoyat, sezilgan stressning ortishi o’z-o’zini hurmat qilishning pasayishiga olib keldi. “Texnologiyadan haddan tashqari foydalanish holatlarida odamlar o’zini past baholaydilar va bu foydalanish tufayli ularning stress darajasi oshishi mumkin. … O’zini past baholaydigan odamlar ijtimoiy munosabatlarda muammolarga duch kelishlarini hisobga olsak, ular texnologiyaga ko’proq qaram bo’lib qolishlari mumkin, bu esa ularning stressni engish qobiliyatiga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin.

Ushbu tadqiqot nomofobiya va turli xil psixologik omillar o’rtasidagi murakkab munosabatlar haqida qimmatli tushunchalarni taqdim etsa-da, cheklovlarni hisobga olish kerak. Misol uchun, tadqiqot bakalavriat talabalariga qaratilgan bo’lib, umumiylikni keksa aholi va ishchi kuchidagi shaxslarga cheklab qo’ygan.