Keyinchalik, odamlar tomonidan tez-tez ishlatiladigan, ammo shu bilan birga ularning tushunchasida juda noaniq bo’lgan “normallik” tushunchasini aniqlashtirish kerak.
Masalan, ota-onalar menga tez-tez murojaat qilishadi, ular o’z farzandlari “g’ayritabiiy” harakat qilishadi va ularni “normal”qilishlarini so’rashadi. Ular o’z farzandlarining xatti-harakatlarida ularga nisbatan harakatlarining bevosita oqibatlarini mutlaqo ko’rmaydilar. Odatda ular aytadilar:
-Men chaqalog’im shunday bo’lishini, shunday qilishini xohlayman…
Va ular psixoterapevtdan o’z farzandlariga “buni qilishini”, bolaning boshidagi narsalarni tuzatishini va bolasini ularga “tuzatilgan”qilib qaytarishini chin dildan kutishadi.
Bunday holda, ota-onalarning bunday umidlarini “normal” deb hisoblash mumkin emas, shu bilan birga ularning farzandida ba’zi muammolar bo’lishi mutlaqo normaldir. Agar ota-onalar bola uchun biron bir narsani hal qilsalar, unda xuddi shu darajada bola mustaqil qaror qabul qila olmaydi. Agar ota-onalar farzandlari bilan kelisha olmasalar, nega ular bolalarning o’zlari ularga nisbatan bunday qobiliyatni namoyon etishlarini kutishadi? Axir, buni o’rganadigan hech kim yo’q edi (agar, albatta, ota-onadan boshqa o’qituvchilar bo’lmasa). Va ota-onalar farzandlaridan “o’zlaridan yaxshiroq bo’lishlari kerak”deb kutishlari juda hayratlanarli. Aytaylik, biz mashq qilmaymiz, lekin ular kerak. Biz o’zimizni dangasa, insofsiz, zaif, shafqatsiz, baxtsiz bo’lishga ruxsat beramiz va ular bunday bo’lmasligi kerak.
Shunday qilib, otalar va bolalar misolida biz sabab va ta’sir o’rtasidagi bog’liqlikni ochib beramiz. Ushbu vaziyatlarda birinchi navbatda ota-onalarga yordam berish kerakligi aniq, chunki bolalar ularga bevosita bog’liqdir.
Olovsiz tutun yo’qligi odatiy holdir. Ammo mas’uliyatsizlik, beparvolik, nosog’lom turmush tarzi yoki “hamma narsa yaxshi bo’ladi” degan fikrlarga qaramay, bu mutlaqo g’ayritabiiy ekanligini kutish.
Sharqda ular: “ishtaha oziq-ovqat miqdori bilan emas, balki ochko’zlikning yo’qligi bilan qondiriladi”, deyishadi. Ammo ko’pchiligimiz bu qoidadan foydalanmaymiz. Ehtimol, har kim sog’lom bo’lishni xohlaydi, lekin bizning oramizda qancha odam o’z tanasining chidamliligini, aqliy kuchini mashq qiladi? Ko’pincha, biz muammolarimizning birinchi alomatlariga e’tibor bermaymiz va ulardan qochib qutulishning iloji bo’lmaganda, biz ajoyib Najotkorni qidiramiz, shifokorlarga yoki cherkovga, politsiyaga yoki boshqa joyga borishni boshlaymiz…
Ammo ko’pincha ko’rsatiladigan yordam kutilgan samarani bermaydi va bu bitta sababga ko’ra sodir bo’ladi: bizning muammolarimiz va kasalliklarimiz g’ayritabiiy deb hisoblaymiz. Shuning uchun ular bilan kurashish kerak. Ammo agar ular bizning hayotimizdagi harakatlarimiz, odatlarimiz va nuqtai nazarlarimizning natijasi bo’lsa, unda ular bilan kurashish o’zimizga qarshi kurashishga o’xshaydi. Shunday qilib, ko’pincha shunday bo’ladi: avval biz boshimizni, yuragimizni, umurtqa pog’onamizni va boshqalarni og’ritadigan narsa qilamiz, so’ngra boshimiz, yuragimiz, umurtqa pog’onamiz bilan biror narsa qilishga harakat qilamiz.., lekin shu bilan birga, biz ularni kasal qiladigan narsalarni qilishni to’xtatmaymiz.
Hech bir shifokor yoki olim, hatto ular boshlarini ko’chirib o’tkazishni o’rgansalar ham, biz ularni g’ayritabiiy deb hisoblasak, bizni muammolardan qutqara olmaydi. Samarali echim uchun birinchi qadam – bu azob-uqubatlarning asl sabablari va oqibatlarini tan olishdir. Bu sizning xatolaringizni to’g’ri baholashga va bizga zarar etkazadigan narsalardan voz kechishga imkon beradi.
“Zarar qilmang! miloddan avvalgi IV asrda Gippokrat gapirgan. Ushbu mavzuga kelsak, men uning qoidasini to’ldirishga ruxsat beraman: “o’zingizga zarar bermang!”Va keyin hamma narsa … normal bo’ladi.