Odamlar o’rtasidagi munosabatlar – muammo nimada?

Rangli linzali ko’zoynakni birinchi marta kiygan har bir kishi – sariq, pushti, ko’k yoki boshqalar – ehtimol hayratlanish va biroz chalkashlik hissini boshdan kechiradi. Bir daqiqada siz tanish dunyoga qaradingiz va keyingi daqiqada u tanib bo’lmas darajada o’zgaradi.

Ammo dunyo avvalgidek qoldi. Faqat unga qarash o’zgardi. Ushbu kashfiyotning psixologik ma’nosi dunyoga va odamlar o’rtasidagi munosabatlarga bo’lgan qarashingizning cheklovlarini tushunish uchun muhimdir. Axir, siz dunyoning kulrang va zerikarli ekanligiga amin bo’lishingiz mumkin, davr. Hech kim uchun boshqa dunyo yo’q va eng yaxshi dunyo haqiqat emas, balki fantaziya olamidandir. Kirli ko’chalar va kulrang uylar. Ammo boshqasi aytadi – kechqurun quyosh derazalarni qanday oltin rangga aylantirayotganiga qarang. Va bir kishi ongiga faqat uyning kulrang devorini, ikkinchisi esa faqat nurlar oltinidagi derazani beradi. Ulardan qaysi biri hayot haqidagi eng yaxshi filmni tomosha qilmoqda?

Ob’ektiv ravishda devor ham, deraza ham mavjud. Lekin har birimiz o’zimiz ma’no qo’ygan narsaga jiddiy qaraymiz. Faqat uni “ushlagan” narsa asabga tegadi.

“Asabga tegadi” nimani anglatadi? Bu shuni anglatadiki, “xafa bo’lgan” odamning hayotida xuddi shu uyning kulrang devori kabi biror narsa uni siqib chiqargan. Ikkinchisini esa xuddi quyosh aksi kabi bir narsa hayratda qoldirdi. O’tgan vaziyat shunday hissiy jihatdan kuchli taassurot qoldirdiki, vaziyat va hissiyot bir-biriga mahkam “tikilgan”. Va endi, hayotda shunga o’xshash holatlar yuzaga kelganda, odam o’zini noto’g’ri tutadi. Uning xatti-harakati hozirgi paytda rivojlanish darajasiga va hayotiy tajribasiga mos kelmaydi. U eski his-tuyg’ular “tikilgan” o’tmishdagi vaziyatda bo’lgani kabi, eski usulda munosabatda bo’ladi. Eng qizig’i shundaki, kattalar hayotiga ta’sir qiladigan bunday taassurotlarning aksariyati bolalikda paydo bo’ladi. Va endi, nima uchun, masalan, katta yoshli ayol, 5 yoshli qiz kabi, 8 mart kuni erkak unga istamagan narsasini bergani uchun o’lik darajada xafa bo’lishi mumkinligi aniq. Yoki nega chiroyli, aqlli qiz turmushga chiqmaydi. Va nima uchun kattalar, yuqori maqomli odam hatto kichik auditoriya oldida gapirishdan qo’rqadi? Sizga psixologik maslahatning haqiqiy misolini keltiraman.

Psixolog sifatidagi amaliyotimdan ishni tahlil qilish

Mijozning iltimosi uning vaznini 50 kg gacha kamaytirish istagiga o’xshardi. Hozirgi psixologik holatni tahlil qilish shuni ko’rsatdiki, butun tanadagi og’irlik hissi 12 yoshida otaning onaning tashqi qiyofasini tanqid qilganida kuchli norozilik bilan bog’liq (onasi ortiqcha vaznli ayol edi). Va endi xuddi shunday kuchli norozilik hissi erning mijozning tashqi ko’rinishini tanqid qilishiga munosabat sifatida paydo bo’ladi. Mijoz, xuddi bolalikda bo’lgani kabi, xafagarchilik bilan kurashadi – u xafagarchilikni “ushlaydi”. Tanadagi og’irlik hissi xatti-harakat bilan qo’llab-quvvatlanadi: eri bilan tashqi ko’rinish haqida mojarodan so’ng, mijozning nazoratsiz ovqatlanish istagi paydo bo’ladi. Oddiy narsa shundaki, uning tashqi ko’rinishi haqidagi boshqa odamlarning sharhlari uni xafa qilmaydi, u juda xotirjam munosabatda bo’ladi, kuladi yoki e’tiroz bildiradi. Bu erning tanqidi “tutib oladi”: “…va u eng muhim narsani dadam bilan bir xil so’zlar bilan aytadi!” Maslahat yig’ilishi natijasida bolaning “Otamning onam yomon ko’rinadi, degan so’zlaridan xafa bo’ldim va shuning uchun men tinchlanish uchun ovqatlanaman” degan xulosaga keldi: “Men erim meni avvalgidek, quvnoq bo’lishimni xohlaydi, degan xulosaga keldim. , beparvo, jozibali, faqat men buni tanqidsiz qanday aytishni bilmayman, lekin men avvalgidek bo’lmayman, chunki vaqt o’tdi, erimdan boladek xafa bo’lishimdan foyda yo’q, u faqat munosabatlarimiz yaxshi bo’lishini xohlaydi.” O’tgan vaziyat tan olindi va hal qilindi, 12 yoshli qizning his-tuyg’ulari nihoyat qayta ishlandi va ularga javob berildi. Erimning tashqi ko’rinishi haqidagi tanqidiga kattalarcha javob berish mumkin bo’ldi. Ortiqcha vaznga olib keladigan xulq-atvorning psixologik mexanizmi tan olingan va endi keraksiz deb qo’llanilmaydi – mojarodan keyin ovqatni nazoratsiz iste’mol qilishning ma’nosi yo’q, chunki endi norozilik yo’q.

Psixologik to‘siqlardan xoli inson shaxsiy va ijtimoiy munosabatlar oqimida suvdagi baliqdek harakat qiladi. O’z-o’zini anglash holatida, shisha ustidagi quyosh nurlariga xotirjam jilmayishga va ayni paytda kulrang devor bilan biroz xafa bo’lishga hech narsa to’sqinlik qilmaydi. Va psixologik “ilgaklar”, to’siqlarga ega bo’lganlar doimo boshqalar bilan to’qnashadi. U tikanli buta kabi ularga yopishib oladi, o’zini va odamlarni og’riqli jarohatlaydi va oldinga siljish uchun sezilarli harakatlar qiladi.

Men psixologik to’siqlarning paydo bo’lish mexanizmlarini tushuntirish uchun mijoz tomonidan topilgan maslahat va yechimga misol keltirganimni qo’shmoqchiman. “Men kilogramm berishni xohlayman” degan so’rov bilan boshqa ayol uchun qaror butunlay boshqacha bo’ladi. Muammoning yechimini oldindan bilgan psixolog esa o’z tajribasini mijozning ichki dunyosiga aks ettiradi. Bu juda yuqori professionallik emasligini ko’rsatadi. Zero, har birimizning hayot tajribamiz o‘ziga xosdir. Shuning uchun  psixolog tomonidan o’tkaziladigan har bir maslahat  o’z mazmuniga ko’ra ham o’ziga xosdir. Bu mijoz uchun ham, psixolog uchun ham kashfiyotlarga to’la.