Behruzbek Hamidov
“Dunyo qulab tushdi”, “oyog’imiz ostidan yer ketdi” – bemorlar va ularning yaqinlari dahshatli xabardan keyin ularning ahvolini shunday tasvirlaydilar. Stoni Bruk universiteti psixologiya kafedrasi dotsenti Enn Moyer: “Bo’lgan voqeani eshitganingizda, siz sarosimaga tushasiz, hayratda qolasiz, qo’rqib ketasiz”.
“Sizda qanday his-tuyg’ularingiz bo’lishidan qat’i nazar, normaldir. Har qanday jiddiy sog’liq muammosi hayotdagi sezilarli o’zgarishlarni anglatadi, bu har doim qo’rqinchli, deydi Kolumbiya universiteti nevrologi va neyrofiziologi Melodi Vinever. – Rejalaringiz va umidlaringiz nihoyasiga yetmoqda. Bu keskin o’zgarishni tushunish va tushunish siz uchun ham, bemorning o’zi uchun ham qiyin».
Vaziyatni qanday engish uchun universal formula yo’q. Sevimli odamingizni qo’llab-quvvatlashga harakat qilayotganda eslab qolishingiz kerak bo’lgan tafsilotlar mavjud.
1. BIRINCHI REAKTSIYA: BIROR NARSA AYTING
Yaqiningiz bilan baxtsizlik yuz berganini bilib oldingiz. Jinsiy tajovuz tufayli travmadan keyingi stress buzilishidan (PTSD) azob chekayotgan Ron Bleyk: “Jim bo’lishdan ko’ra, so’zlarni topish yaxshiroq”, deydi. – Hech bo’lmaganda bir narsa ayting: masalan, qaysi so’zlarni tanlashni bilmayapsiz. Bunday paytdagi sukunat juda tushkunlikka tushadi”.
Asosiysi, vaziyatning jiddiyligini tushunganingizni aniq ko’rsatish.
Samimiy va hamdardlik bilan gapiring, masalan: “Men hozircha qanday yordam berishni bilmayman, lekin siz men uchun juda muhimsiz” yoki “Men sizga har qanday yo’l bilan yordam berishni xohlayman”.
2. O’ZINGIZGA E’TIBOR QARATMANG
“Biz hammamiz birinchi navbatda o’zimizni o’ylaymiz – bu inson tabiatidir”, deb tushuntiradi Melody Winever. Ammo og’ir kasal yaqiningiz bilan muloqotda bo’lganingizda, bu tabiiy istakga berilmaslikka harakat qiling. “O’zingizni rasmdan chetga surib qo’ying” va unga his-tuyg’ulari va tajribalarini baham ko’rish imkoniyatini bering. Masalan, siz shunday deyishingiz mumkin: “Sizni hozir qanday his qilayotganingizni tasavvur qilish ham men uchun qiyin. Buni baham ko’rmoqchimisiz?
3. QANDAY YORDAM BERISHNI SO’RAMANG, FAQAT YORDAM BERING
Bemorga: “Agar sizga biron bir yordam kerak bo’lsa, menga ayting” deb taklif qilish tabiiy tuyuladi. “Ammo bu uni noqulay ahvolga solib qo’yishi mumkin va u siz u uchun nima qilishingiz mumkinligi haqida o’ylashiga to’g’ri keladi”, deb tushuntiradi Nik Arkett, saraton kasalligiga chalinganlarning qarindoshlariga yordam beradigan xayriya tashkiloti asoschisi va direktori. “Sevgan insoningiz uchun qila oladigan eng yaxshi narsa bu uning sizdan yordam so’rashiga yo’l qo’ymaslikdir.”
Uning kundalik majburiyatlarini o’z zimmangizga oling: kir yuvish, to’lovlarni to’lash, ovqat pishirish. Yoki shunchaki sayr qilishni taklif qiling: yurish paytida u o’zining og’riqli muammolarini gapira oladi va baham ko’radi.
46 yoshida yo’g’on ichak saratonining uchinchi bosqichiga tashxis qo’yilgan Kristina Pandapas hatto e’tibor va yordamning eng oddiy belgilari ham ko’p narsani anglatishiga rozi. “Eng yaxshi yordam butun oila uchun kechki ovqat tayyorlash, bolalarni maktabga olib borish, tadbirlarga olib borish yoki hatto bir kechada qolishdir. Bemorga va uning oilasiga quvonch va normallik hissi beradigan narsalarni qiling.
Agar bemorni savollar bilan bezovta qilishni xohlamasangiz, uning sherigiga qanday yordam berishni bilib olishingiz mumkin. Ba’zi odamlar to’g’ridan-to’g’ri yordam so’rashni o’zlarini qulay his qilishmaydi, hatto ularga haqiqatan ham yordam kerak.
4. O‘ZINGIZNI MUTAXASSISMAN DEB KO‘RSATMANG
Agar siz shifokor bo’lsangiz yoki shunga o’xshash jarohat yoki kasallikni boshdan kechirgan bo’lsangiz ham, har bir insonning tajribasi noyob ekanligini unutmang. “Ko’pincha bir guruh mutaxassislar og’ir bemorni davolash bilan shug’ullanadi. Ular go’yoki hamma narsani biladigan havaskorlarning maslahatiga muhtoj bo’lishlari dargumon, chunki ularning ikkinchi amakivachchasining rafiqasi ham xuddi shu narsadan aziyat chekkan”, deb tushuntiradi Kristina Pandapas.
Izzattillo Islomov
