Og’riq qanday paydo bo’ladi va uni boshqarish mumkinmi?

Odamlar tabiiy ravishda og’riq kabi hodisaga salbiy munosabatda bo’lishadi. Biroq, kam odam uning zarurligini tushunadi. Axir, og’riq tanadagi zararni yo’q qilish kerak bo’lgan signaldir. To’g’ri, og’riq har doim ham zararning tabiatini to’g’ri aks ettirmaydi. Keling, bu nima bo’lishi mumkinligini va miyaning og’riq uchun qanday javobgarligini aniqlaylik.

Og’riq qanday paydo bo’ladi?

Og’riq miyada tug’iladi. Ammo bu ob’ektiv tuyg’u emas, balki miyaning erkin talqini. Turli sabablarga ko’ra, inson tanasining juda kichik shikastlanishi yoki jiddiy zarar paydo bo’lganda engil og’riq tufayli juda kuchli og’riqni boshdan kechirishi mumkin. Hayoliy og’riq kabi narsa ham bor, masalan, odamning kesilgan oyog’i yoki qo’li og’riy boshlaganda. Nima uchun bu sodir bo’lmoqda?

Avvalo, og’riq retseptorlari (nosiseptorlar) ishga tushiriladi – ular orqa miya shikastlanishi haqida signal beradi. Ular milliardlab nerv tolalaridan iborat: katta A-tolalar tez og’riqni uzatish uchun javobgardir (masalan, o’tkir narsa bilan sanchilgan), kichik C-tolalar uzoq muddatli va sekin og’riqni bildiradi. Nosiseptorlar birgalikda harakat qilib, terini, bo’g’imlarni, mushaklarni, chuqur to’qimalarni va ichki organlarni sezgir qiladi.

Keyin, orqa miya ganglionlari (lateral nerv ganglionlari) orqali zarar haqida signallar orqa miya ildiziga kiradi va ular og’riq manbai bartaraf etilmasa ham, bir-birini to’xtatishi mumkin. Miya buni tushunib, odamni, masalan, og’riqli joyni ishqalashga yoki urishga majbur qiladi, chunki bu qattiq og’riq signalini to’xtatib, uni biroz engillashtiradigan taktil tuyg’ularni beradi.

Orqa miyadan og’riq signali butun hissiy tizimning markaziy protsessori deb ataladigan miya talamusiga o’tadi. Va talamusdan signal miyaning uchta qismiga boradi:

• somatosensor korteks og’riq manbai tananing qaysi qismida joylashganligini aniqlaydi;
• insula og’riqning og’irligini aniqlaydi va bu haqda bizning his-tuyg’ularimizni shakllantiradi;
• Oldingi singulat po’stlog’i og’riqni yo’qotish uchun harakat qilish uchun rag’batlantiradi.

Shunday qilib, og’riqning tug’ilishi murakkab jarayon bo’lib, unda miya ma’lum bir bosqichda chalkashib ketishi mumkin. Axir, u muayyan vaziyatga, mavjud bilim va tajribaga qarab og’riqning ahamiyatini belgilaydi.

Og’riqni engish mumkinmi?

Javob aniq – yo’q! Axir, bizning “men” – bu miyaning bir xil mahsulotidir. Shuning uchun u bizni boshqaradi, biz uni emas. Shunga ko’ra, biz og’riqni nazorat qila olmaymiz, bu ham miyaning mahsulotidir. Biroq, biz o’z his-tuyg’ularimiz va his-tuyg’ularimizni boshqarishga harakat qilishimiz mumkin va shu bilan og’riq hissini yo’qotamiz.