Behruzbek Hamidov
Nima uchun odamlar fitna nazariyalariga ishonishadi? Bu savol ko’pchilikni tashvishga solmoqda. Ammo bunday odamlar juda ko’p … Olimlar turli xil fitna nazariyalariga ishonadigan odamlarga qanday shaxsiy fazilatlar xosligini aniqlashga imkon beradigan tadqiqotlar o’tkazdilar. Keling, bunday odamlarni nima birlashtirganini ko’rib chiqaylik.
To’g’ridan-to’g’ri natijalarga
Xalqaro tadqiqotga ko’ra, fitna nazariyasiga ishonadigan odamlar o’rtasida umumiy narsa bor:
- boshqalar kabi emas, balki o’zgacha ko’rinishga intilish;
- tanqidiy fikrlash darajasining pasayishi;
- hissiyotlarga muhabbat va adrenalinga tashnalik;
- oddiy zerikish.
Mutaxassislar insonning psixologik va ijtimoiy ehtiyojlarining umumiyligidan tashqari, siyosiy e’tiqodlar va fitna nazariyalariga ijobiy munosabat o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlashga harakat qilishdi.
Tadqiqot qanday o’tkazildi
Xalqaro tadqiqotchilar 26 mamlakatdan 104 000 kishiga oid ma’lumotlarni qo‘lga kiritdilar va solishtirdilar. Tadqiqot ishtirokchilaridan siyosatga munosabatini haddan tashqari o’ngdan o’ta chapgacha bo’lgan standart shkala bo’yicha baholash so’ralgan. Bundan tashqari, ma’lum bir sub’ekt qaysi partiyaga ovoz berishni rejalashtirganligi yoki oxirgi marta kimga ovoz berganini ko’rsatish kerak edi. Keyingi nuqta fitna mentaliteti masalasi edi. Masalan, testda sub’ektning “Dunyodagi siyosiy vaziyatga jiddiy ta’sir ko’rsatadigan maxfiy tashkilotlar borligiga ishonaman” degan bayonotga rozi bo’ladimi yoki yo’qmi degan savol tug’ildi.
Olimlarning fikricha, sinov siyosiy e’tiqod va fitna mentaliteti o’rtasidagi U shaklidagi munosabatni aniqladi. Ikkinchisi, ayniqsa, o’ta o’ng va o’ta chap siyosiy harakatlar vakillariga xos bo’lib chiqdi.
Ekstremal siyosiy qarashlarga ega odamlarning fitna nazariyalariga ishonishining sabablari aniq belgilanmagan. Taxmin qilish mumkinki, fitna nazariyalari tarafdorlari nima uchun hukumat rahbariyatida ba’zi partiyalar vakillari yo’qligini o’zlariga tushuntirishga harakat qilmoqdalar.
Boshqa bir nazariyaga ko’ra, ikkala ekstremal harakatlar o’rtasida umumiy xususiyatlar mavjud. Ularning ikkalasi ham nafaqat dunyo miqyosidagi fitnaga ishonishadi, balki o’z qarashlarini baham ko’rmaydigan har bir kishini shayton qiladi. Shu bilan birga, ikkala tomon ham avtoritarizmga ijobiy munosabatda bo’lib, bu ularning umumiyligi nazariyasini ham tasdiqlaydi.
Psixologlar esa, tanqidiy fikrlash qobiliyatining etishmasligi katta ahamiyatga ega, deb hisoblashadi. Ko’p odamlar televizor va radioda aytilgan hamma narsaga ishonishadi. Va ular obro’li fikrga yoki ko’pchilikning fikriga, masalan, jamoada yoki oilada e’tiborni qaratib, kimga ishonishni hal qilishadi.
Qo’rqinchli tomoni shundaki, boshqa odamlarning fikrlari, stereotiplari va e’tiqodlari ta’siri ostida, axborot shovqini bosimi ostida psixika azoblanadi. Va bu dahshatli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Bunday muammoga qanday yechim bo’lishi mumkin? Tanqidiy fikrlashni rivojlantiring, muhimni ikkinchi darajalidan, haqiqatni yolg’ondan, yaxshi niyatni manipulyatsiyadan ajratishni o’rganing. ” Tanqidiy fikrlash ” kursi esa bunga yordam beradi .
Izzattillo Islomov
