Izzattillo Islomov
ajribali psixologlar odam bilan birinchi uchrashuvdanoq uning shaxsiyatning qorong’u triadasining xususiyatlari bor yoki yo’qligini aniqlashlari mumkin. Oddiy qilib aytganda, u narsistlar, sosyopatlar yoki psixopatlar – buzg’unchi psixikaga ega, ular bilan muloqot qilish juda charchagan va hatto travmatik bo’lgan odamlarga ishora qiladimi. Ideal holda, bunday aloqalar, ayniqsa, shaxsiy munosabatlarga tegishli bo’lsa, minimal darajada saqlanishi kerak. Ammo oddiy odam aqliy muammolari bo’lgan odamni tezda aniqlay olmaydi. Tashqi tomondan va suhbatda ular oddiy, bundan tashqari, maftunkor odamlardir. Lekin hamma narsa unchalik oddiy emas.SHUNINGDEK O’QING
Shveytsariyaning Bern universiteti olimlari shaxsiy suhbatda buzg’unchi xususiyatlar qandaydir tarzda namoyon bo’ladimi yoki yo’qligini aniqlashga qaror qilishdi. Buning uchun ular 120 nafar yoshlar ishtirokida tajriba o‘tkazishdi. Ularga har xil kundalik vaziyatlarda: uyda, ko‘chada, do‘konda 20 ta notanish suratlar ko‘rsatildi. Bundan tashqari, suratlarning yarmida odamlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri kameraga, ikkinchi yarmida esa qayoqqadir yon tomonga qarashgan.
Tasvirlar biroz xiralashgan, ammo tajriba ishtirokchilari ularning yuzlarini batafsil ko’rishga muvaffaq bo’lishdi
Odamlar rasmlarni o’rganib chiqqandan so’ng, ulardan “Katta beshlik” shaxsiy xususiyatlariga oid savollarga javob berish so’ralgan: ekstraversiya, xushmuomalalik, ochiqlik, vijdonlilik va nevrotiklik. Shuningdek, psixopatologiyaning jihatlari: ijtimoiy tashvish, ruhiy tushkunlik, empatiya, aleksitimiya – his-tuyg‘ularni tasvirlay olmaslikga oid savollar ham bor edi.
Keyin psixologlar so’rov natijalarini yoshlarning fotosuratlarni qanday o’rganganligi bilan solishtirishdi. Jurnalda chop etilgan tadqiqotdaPlos, ular quyidagi xulosaga kelishadi: mehribon va ochiq odamlar – empatlar – doimo yuzlarga e’tibor qaratadilar va ularni imkon qadar ko’proq o’rganishga harakat qilishadi, tushkunlikka tushgan va tashvishli odamlar esa insonning tashqi ko’rinishiga e’tibor bermaydilar. Ular ko’z bilan aloqa qilmaydi, yuz ifodalarini o’qimaydi va atrofdagi tafsilotlar bilan chalg’itadi.
“Bunday ishtirokchilar o’zlariga ajratilgan vaqtlarining atigi 17 foizini odamlarni tekshirishga sarfladilar”, deb yozadi olimlar.
Albatta, tadqiqotlar davom etadi, ammo birinchi xulosalar allaqachon chiqarilishi mumkin: agar inson muloqotga chinakam qiziqsa, ochiq, do’stona va hamdard bo’lsa, u sizning ko’zingizga qaraydi va yuz ifodalari va his-tuyg’ularingizga munosabat bildiradi. Agar u sizga e’tibor bermasdan o’tmishga befarq qarasa, qachon xursand bo’lganingizni va qachon xafa bo’lganingizni tushunmasa, bu ijtimoiy tashvish, tushkunlik va o’zining va boshqalarning his-tuyg’ularini qabul qila olmasligini ko’rsatishi mumkin.
Behruzbek Hamidov
