Izzattillo Islomov
Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, fitna nazariyalariga ishonish odatda shaxsiy xususiyatlar bilan birlashtiriladi:
- tanqidiy fikrlashning past darajasi,
- maxsus his qilish kerak
- “adrenalin” va hissiyotlarga qaramlik.
Biroq, fitna nazariyalarini ma’qullash va siyosiy e’tiqodlar o’rtasidagi munosabatni tushunishga urinishlar qarama-qarshi natijalarni ko’rsatdi.
Ushbu masalani tushunish uchun katta xalqaro tadqiqotchilar guruhi, ularning maqolasinashr etilgan Nature Human Behavior jurnalida 26 mamlakatdan 104 mingdan ortiq odam haqidagi ma’lumotlarni tahlil qildi.
Tadqiqotning har bir ishtirokchisi o‘zining siyosiy yo‘nalishini siyosiy spektrning yagona shkalasi bo‘yicha – o‘ta chapdan o‘ta o‘nggacha baholashi, shuningdek, avvalgi saylovlarda qaysi partiyaga ovoz berishini yoki ovoz berishini ko‘rsatishi kerak edi.
Bundan tashqari, ishtirokchilar fitna mentaliteti testini o’tkazdilar, unda ular “Menimcha, siyosiy qarorlarga katta ta’sir ko’rsatadigan maxfiy tashkilotlar mavjud” kabi bayonotlarga qanchalik rozi ekanliklarini belgilashlari kerak edi.
Natijada, tadqiqotchilar fitna nazariyalariga ishonish va siyosiy e’tiqodlar o’rtasida U shaklidagi bog’liqlik bor degan xulosaga kelishdi.
Ya’ni, fitna mentaliteti siyosiy spektrning o’ta chap va o’ta o’ng qanotlari vakillariga xosdir.
Ekstremal siyosiy qarashlarga ega odamlarning fitna nazariyalariga ishonishining sabablari hali aniq emas. Tadqiqotchilarning fikricha, fitna nazariyalari yordamida ekstremal mafkura tarafdorlari o‘z vakillarining hukumatda yo‘qligini o‘zlariga tushuntirishlari mumkin.
Boshqa bir gipoteza shuni ko’rsatadiki, o’ta chap va o’ngdagi qarashlar o’rtasida juda ko’p umumiylik bor va bu umumiylik fitna nazariyalari bilan bog’liq. Bunday mafkura tarafdorlari, masalan, o’z qarashlarini baham ko’rmaydigan va avtoritarizm tarafdori bo’lgan odamlarni shaytonga solishga moyildirlar.
Behruzbek Hamidov
