Behruzbek Hamidov
Biz ko’pincha bir narsani boshqasiga xato qilamiz, buni ongsiz va eng muhimi, mantiqsiz qilamiz. Statistikaga va sog’lom fikrga e’tibor bermasdan, biz mantiqsiz qo’rquvga berilib, ko’pchilikka ergashamiz va hokimiyat arbobi fikrining xatosizligiga ishonamiz.
Kundalik hayotda biz buni hamma joyda uchratamiz: masalan, buvining pirogi har doim biznikidan ko’ra mazali bo’lib, aynan bir xil retsept bo’yicha tayyorlanadi. Yoki, masalan, stol o’yinini o’ynaganda, biz yaxshi natijaga umid qilib, uzoq vaqt davomida qo’llarimizdagi kubni silkitamiz. Umuman olganda, o’yinchilar ko’pincha bu ta’sirga berilishadi – agar tanga besh marta boshga tushsa, ular oltinchi marta albatta boshga tushishiga amin bo’lishadi va unga pul tikadilar.
Bunday aqliy tuzoqlar kognitiv buzilishlar deb ataladi va ular naqshli fikrlash natijasida paydo bo’ladi. Naqshli xatti-harakatlar himoya funktsiyasini bajaradi: ular miyaning ortiqcha yuklanishini oldini oladi, tezkor qaror qabul qilishni ta’minlaydi. Va, qoida tariqasida, bu qaror, agar tanqidiy bo’lmasa, mantiqiy emas.
Keyinga qoldirish; kechiktirish. Bu narsalarni keyinga ongli ravishda kechiktirishdir. Bu ma’lum bir muddatdan oldin biron bir ishni bajarishimiz yoki bizga yoqmaydigan narsani qilishimiz kerak bo’lganda ham (va ayniqsa, keyin) sodir bo’ladi. Kechiktirish ko’pincha fiksatsiya hodisasi bilan birga sodir bo’ladi: men bu qo’ng’iroqni qahva ichishim tugashi bilanoq qilaman. Bu o’z-o’zini aldash, bu sizning foydangizga ishlamaydi – siz muammoni hal qilish uchun muhim bo’lgan resurslardan foydalanib, ko’proq kuch va vaqt sarflaysiz. Agar siz biron bir vazifani bajarishdan qochayotganingizni his qilsangiz, bu charchoqqa qarshi himoyami yoki yo’qligini ko’rib chiqishga arziydi. Dam oling, boshqa faoliyatga o’ting va vazifani bajarish uchun sozlang. Katta vazifani kichikroqlarga bo’ling, har bir element uchun vaqt oralig’ini belgilang va har bir kichik vazifaning bajarilishini qayd qilib, davom eting.
Professional deformatsiya. Bugun biz ishda imkon qadar samaralimiz, doimiy ravishda o’z mahoratimizni rivojlantiramiz va takomillashtiramiz, lekin ba’zida juda qiyin. O’zimizga dam olishga ruxsat bermasdan, biz tom ma’noda ish bilan yashashni boshlaymiz va ish daqiqalarini shaxsiy hayotimizga va kundalik hayotimizga o’tkazamiz. Miya o’zgarish uchun juda charchagan yoki hatto bu mahoratni yo’qotadi. Biz kundalik hayotda professional terminologiyadan foydalanishni boshlaymiz, muzokaralar usullarini yaqinlarimiz bilan shaxsiy suhbatlarga o’tkazamiz va kundalik hayotda “tizim xatolarini” qidiramiz. Ushbu buzilishning oldini olish uchun o’zingizga dam bering, sekinlashtiring, sevimli mashg’ulot toping va siljishni o’rganing.
Shakllarga berilmaslik va kognitiv buzilishlardan xalos bo’lish uchun tanqidiy fikrlashni rivojlantirish, vaziyatni har doim oqilona baholash va mayda-chuydalarga ham, muhim dalillarga ham ehtiyot bo’lish kerak. Miyangizni ohangda saqlang – bu hayot sifatini yaxshilashga yordam beradi.
