O’rganilgan nochorlik nima?

Bu holat inson qandaydir tarzda ularga ta’sir o’tkaza olmaydigan voqealar paytida yuzaga keladi. Psixologiyada bu nazariyani birinchi bo’lib kashf etgan Martin Seligman edi. Zamondoshlari orasida nochorlik sindromi Mixail Labkovskiy tomonidan faol o’rganiladi.

Ilojsizlik tushunchasini tasdiqlash yoki rad etish uchun Martin Seligman boshqa olimlar bilan birga itlar, keyin esa odamlar ustida tajriba o‘tkazdi. Tajribalar davomida olimlar odamlar nochorlik sindromini boshdan kechirishlari mumkin degan xulosaga kelishdi.

Sabablari

Bunday buzuqlik bilan quyidagi sozlamalar paydo bo’ladi:

1. Inson qanchalik tarbiyalangan bo‘lmasin, o‘z kuchiga ishonmaydi, hech qanday to‘siqni yengib o‘ta olmasligiga ishonch hosil qiladi. Uning boshida buni boshqa birov qila oladi, lekin u emas, degan fikr aniq shakllantirilgan.
2. Inson doimo shunday holatda bo’ladiki, u barcha muvaffaqiyatsizliklarni o’zining shaxsiy fazilatlari bilan bog’laydi. Misol uchun, odam aql-idrok etishmasligi tufayli biror narsa ishlamayotganiga amin.
3. Bunday odamlar haqiqatni nazorat qila olmasliklarini his qilishadi, shuning uchun ular hatto oddiy vazifalarni ham hal qilishga majbur emaslar.

Ushbu buzuqlikni oddiy suhbatda tanib olish mumkin. Asosiy xususiyatlar marker so’zlar:

• “Men qila olmayman” – har qanday sharoitda har qanday vaziyatda javob;
• “Men xohlamayman” – biror narsani o’zgartirishni, o’rgatishni, o’z zimmasiga olishni istamasligini bildiradi;
• “Har doim” – yodlangan so’z, muayyan xatti-harakat namunasini bildiradi;
• “hech qachon” – odam hech qachon qilmaydigan narsani anglatadi;
• “Hamma narsa befoyda” – kimdir biror narsani yengib chiqa olmagani uchun paydo bo’ladi.

Davolash

O’rganilgan nochorlikni engish va undan butunlay xalos bo’lish uchun davolanishga kompleks tarzda yondashish kerak:

1. Inson muammo borligini tushunishi kerak.
2. Keyingi qadam hissiy g’alayonni engishdir.
3. Keyingi qadam – bu sizning istaklaringizni aniqlash va ehtiyojlaringizni faollashtirish yo’lidir.
4. O’zingizga va qobiliyatingizga ishonishni o’rganishingiz kerak.
5. Inson xato qilish huquqiga ega ekanligini va o’z fikrini bildira olishini tushunishi kerak.
6. O’z qobiliyatlari haqida tushunchaga ega bo’lish kerak.
7. Ushbu muammoni hal qilishda eng yaxshi samara ularning qiyinchiliklarga qarshi kurashda erishgan xizmatlarini tan olish bo’ladi.
8. Siz ijobiy fikr yuritishingiz kerak.
9. Shaxs o’z oldiga maqsadlar qo’yishni o’rganishi va o’z harakatlarining natijalari uchun javobgar bo’lishi kerak.
10. Maqsadlaringizga erishish uchun strategiyani qanday yaratishni o’rganishingiz kerak.
11. Maqsadlaringizga erishish uchun harakat qilishingiz kerak.
12. Yordam izlash uchun qo’rquvni engishingiz kerak.