ettiradi. Kontseptual metafora nazariyasiga ko’ra, vertikallik inson hayotining asosiy jihati bo’lib, shuning uchun valentlik, kuch, ko’plik yoki diniy qadriyatlar kabi turli metaforik assotsiatsiyalar uchun birgalikda tanlanadi “, deb yozgan tadqiqot muallifi Maykl Rixs va uning hamkasblari.

Insonning diniy e’tiqodlari Xudoga bo’lgan e’tiqoddan tashqariga chiqadi. Misol uchun, dindorlik o’lim, keyingi hayot va umumiy mavjudot haqidagi e’tiqodlarga ta’sir qilishi mumkin. Terrorni boshqarish nazariyasi shuni ko’rsatadiki, o’z o’limidan xabardor bo’lish yoki uni eslatish (ya’ni, o’lim darajasi) ichki qo’rquvga olib kelishi mumkin, bu esa odamlarni himoya mexanizmi sifatida shaxsiy va madaniy dunyoqarashlariga qattiqroq yopishib olishiga olib kelishi mumkin.

Tadqiqot 150 nafar bakalavrni ushbu tadqiqotda ishtirok etish uchun kurs kreditiga jalb qildi. Barcha ishtirokchilar so’zlarni tegishli toifalarga ajratish orqali ikki tushuncha o’rtasidagi avtomatik bog’lanishni o’lchaydigan yashirin assotsiatsiya testini (IAT) o’tkazdilar. Bu holatda, ishtirokchilar “Rabbiy” va “Shayton” kabi so’zlarni “Xudo” yoki “Iblis” toifalariga ajratdilar.

Keyin ular “yuqori” va “pastki” kabi so’zlar o’rtasidagi bog’lanishni “yuqoriga” va “pastga” toifalari bilan sinab ko’rdilar. Nihoyat, ular ushbu testlarni birlashtirdilar va ishtirokchilarga “Qudratli” va “Lyusifer” kabi so’zlarni oldingi testlarda tasvirlangan toifalar bilan bog’lashdi. Maqsad-kontseptsiya assotsiatsiyasi ham teskari bo’lib, ishtirokchilar yana sinovlarni o’tkazdilar, lekin qarama-qarshi toifadagi so’zlarni birlashtirdilar. Ishtirokchilarning yarmi birinchi navbatda teskari testlarni o’tkazdilar.

Birinchi IAT sessiyasidan so’ng, ishtirokchilar tasodifiy ravishda o’lim darajasi yoki nazorat holatiga tayinlandi. Ishtirokchilar o’zlarining o’limlari haqida o’ylashganda his qilgan his-tuyg’ularini tasvirlashlari orqali o’lim darajasi aniqlandi. Nazorat guruhi tish ildizlarini davolash haqida o’ylashganda his-tuyg’ulari haqida yozgan. Ushbu va ikkita chalg’ituvchi topshiriqdan so’ng, ishtirokchilar ikkinchi IAT sessiyasini yakunladilar. Barcha ishtirokchilar eksperiment boshida o’z-o’zini hurmat qilish ko’rsatkichlarini va IAT sessiyalari orasidagi umumiy ijobiy yoki salbiy kayfiyatni chalg’ituvchi vazifa sifatida to’ldirishdi.

Natijalar shuni ko’rsatadiki, “Xudo” ning “yuqoriga” va “iblis” bilan “pastga” bog’lanishi birinchi IAT sessiyasida guruhlar o’rtasida farq qilmagan. Biroq, bu assotsiatsiyalar ikkinchi IAT sessiyasi uchun o’lim ko’rsatkichlari guruhidagilar uchun nazorat guruhiga nisbatan kuchliroq edi. Qizig’i shundaki, nazorat guruhi ikkinchi sessiyada bu uyushmalarning qisqarishini ko’rsatdi.

Tadqiqotchilar xuddi shu protsedurani bajarish uchun 16 kishidan iborat kichikroq namunani jalb qilishdi, ammo ular tishni davolash haqida yozish o’rniga neytral matnni ko’chirishdi. Natijalar ushbu guruhning dastlabki nazorat guruhiga o’xshash natijalarga ega ekanligini ko’rsatadi: kutilgan yashirin assotsiatsiyalarning qisqarishi. O’z-o’zini hurmat qilishning ta’siri bo’yicha keyingi tahlillar shuni ko’rsatdiki, o’lim darajasi o’z-o’zini hurmat qilish ballari past va o’rta bo’lganlarda IAT ballariga ta’sir qiladi, lekin o’zini o’zi hurmat qilish ballari yuqori bo’lganlarda emas.

“Natijalar [oʻlim darajasi] diniy eʼtiqodni yashirin darajada avtomatik ravishda oshirishi haqidagi oldingi dalillarga mos keladi. Bunga qo’shimcha ravishda, natijalar [o’lim ko’rsatkichi] tomonidan qo’zg’atilgan kognitiv jarayonlar kaskadi haqida tushuncha beradi. Xususan, natijalar shuni ko’rsatadiki, maqsad tushunchalarining (Xudo va iblis) [o’lim darajasi] tomonidan faollashishi ushbu tushunchalarning fazoviy assotsiatsiyasini (ya’ni, manba tushunchasi) avtomatik ravishda faollashtiradi.

Tadqiqotchilar o’z ishlarining ba’zi cheklovlarini va kelajakdagi tadqiqotlar uchun tavsiyalarni keltirib o’tadilar, masalan, Xudoga bo’lgan e’tiqodni o’lchashni kiritish, chunki bu yashirin birlashmalardagi o’zgarishlar insonning e’tiqod darajasiga qarab farq qilishi mumkin.