Art-terapiya – bu fanlararo yondashuv bo’lib, u turli xil bilim sohalarini: psixologiya, tibbiyot, pedagogika, madaniyatshunoslik va boshqalarni birlashtiradi. Uning asosi badiiy amaliyotdir, chunki art-terapiya mashg’ulotlari davomida mijozlar vizual faoliyatga jalb qilinadi. “Art terapiya” atamasi birinchi marta 1940-yillarda ishlatilgan. ingliz tilida so’zlashuvchi mamlakatlarda Margaret Naumburg va Adrian Hill kabi mualliflar tomonidan. (Kopytin, 2015)

Bugungi kunda art-terapiya u yoki bu tarzda san’at bilan bog’liq deyarli har qanday faoliyat deb ataladi, ammo bu mutlaqo to’g’ri emas. “San’at” – bu san’at, “terapiya” – davolash, davolash, g’amxo’rlik va qo’llab-quvvatlash. Agar shifo va davolanish haqida gapiradigan bo’lsak, unda sizning yoningizda art-terapevt, psixolog bo’lishi kerak, ya’ni. muammoingizni hal qilish yo’lida siz bilan birga yuradigan malakali hamrohlik qiluvchi mutaxassis, undan chiqish yo’li siz albatta o’zingizni topasiz.

Ammo o’z-o’zini izolyatsiya qilish paytida o’zingizni qo’llab-quvvatlash uchun tavsiya etilishi mumkin bo’lgan variantlar mavjud.

Keling, afsonalarga biroz to’xtalib o’tamiz. Siz bizning miyamizning o’ng yarim shari ijodkorlik uchun, chap yarim shar esa analitik aql uchun mas’ul degan mashhur mavzuni yaxshi bilasiz. Ammo taniqli psixiatr Andrey Kurpatovning so’zlariga ko’ra, hamma narsa ancha sodda. Maykl Gazzaniganing bo’linish miya fenomeni bo’yicha ishiga asoslanib, Kurpatov o’ng yarim sharning tilni o’zlashtirishga qodir emasligini, chap yarim shar esa tildan ustalik bilan foydalanishini yozadi. Shuning uchun, bizning miyamiz bizga ikkita variantni taklif qiladi – o’ng yarim shar qanday yolg’on gapirishni bilmaydi va har doim haqiqatdir, lekin chap yarim shar bizga hamma narsani tushuntiradi. Uaylder Penfild tomonidan kashf etilgan tarjima markazi zonasi har qanday fakt uchun tushuntirish topadi (Kurpatov, 2019). Ijodkorlik qayerda yashaydi? O’ng yarim sharda? Ehtimol, u hali ham haqiqatni aytadi va hech qachon yolg’on gapirmaydi. Ma’ruzalardan birida mashhur olim Dr. biol. Fanlar, Tatyana Chernigovskaya ijodkorlik bir yarim sharda joylashganligi haqidagi g’oyani yo’q qildi. Ma’ruzachi musiqachining jazz ijrosi paytida uning egasi improvizatsiya qilgandagi miya faoliyatining lavhasi bilan slaydni ko’rsatdi. Rojdestvo daraxti kabi porlab turardi, ya’ni improvizatsiyada butun miya ishtirok etdi, nafaqat o’ng yarim shar.

Nima uchun biz kundalik hayotda unchalik ijodiy emasmiz va ilhomlantirmasligimiz haqida bir oz? “Ruh faoliyati” qayerga boradi (psixologiya fanlari doktori A.A. Melik-Pashaev ijodkorlik deb ataydi)?

Mashhur olimdan Dr.Med.Sc. Norman Doidjning psixikaning plastikligi haqidagi kitobida biz javob variantlaridan birini topamiz. Zigmund Freyd odamlarning o’zgarish qobiliyatini tavsiflash uchun “aqliy plastika” tushunchasidan foydalangan va ularning umumiy o’zgarish qobiliyati turlicha ekanligini tan olgan. Yoshi bilan plastiklik yo’qoladi, inertsiya va qattiqlik paydo bo’ladi. Aytgancha, qattiq odamlar uchun nevrozlardan xalos bo’lish qiyinroq. Norman Doidjning yozishicha, hamma odamlar plastik potentsial bilan tug’iladi. Ba’zilar hayoti davomida bolalarning aqliy moslashuvchanligini saqlab qolishadi. Boshqalar uchun, bolalarcha o’z-o’zidan, ijodkorlik va oldindan aytib bo’lmaydiganlik o’z o’rnini oqilona, ​​kundalik tartiblilikka beradi, bu erda xuddi shunday xatti-harakatlar takrorlanadi (Doidge, 2020).

Pascual-Leone bir metafora taklif qiladi: nevroplastiklik tog’ni qoplagan yumshoq qorga o’xshaydi. Tog’dan chanada uchishda siz har doim moslashuvchan bo’lishingiz mumkin – har safar yangi marshrutni tanlash, lekin agar biz har safar o’zimizning sevimli traektoriyamizni tanlasak, unda biz yo’lning garoviga aylanamiz. Neyron aloqalari o’z-o’zini ta’minlashga intiladi, bu esa avtomatizmlarni keltirib chiqaradi. Shubhasiz, avtomatik harakatlar bizning hayotimizda bo’lishi kerak, ular bizga yordam beradi, lekin agar ular juda ko’p bo’lsa, hayot bitta doimiy tartibsizlikka, kulrang kundalik hayotga aylanadi.

ART TERAPİYAning bunga qanday aloqasi bor? Aynan u dunyoni kulrang kundalik hayotdan ijodiy hayotning yorqin ranglariga o’zgartirishga yordam beradi. Keling, nihoyat harakat qilaylik va hamma narsani o’z tajribamizdan tekshiramiz!

Men kichikdan boshlashni taklif qilaman. Sizda qalam, qalam bormi, moyli pastel yoki quruq pasteldan foydalanish yaxshiroqmi? Iltimos, bir varaq qog’oz oling va uni doiralar bilan to’ldiring. Darhol fikrlar paydo bo’ladi: “Qaysi doiralarda? Qaysi rang? Hajmi? Ularni qanday joylashtirish kerak? Tanish tashvish? Sizningcha, qancha to’rt-besh yoshli bola shunday savollar beradi? Yo’q! Bolalar darhol chizishni boshlaydilar, eng muhimi, ular bundan zavqlanishadi. Va ularning doiralari ko’pincha aylanaga o’xshamaydi, lekin juda ko’p quvonch bor! Endi o’zingizni bola sifatida tasavvur qiling, barcha savollaringizdan voz keching va shunchaki chizishni boshlang. Art-terapiyaning oltin qoidasi: “Chizmaning sifati muhim emas”. Bu shuni anglatadiki, hech qanday noto’g’ri ish qilish mumkin emas! Va yana bir tavsiya: “Boshingizni o’chiring! “Siz uni chizdingizmi? Endi rasmga diqqat bilan qarang – sizga yoqdimi? Bu nimaga o’xshaydi? Nima qo’shmoqchisiz? Bu savollarga o’zingiz javob berishga harakat qiling.

Agar sizga yoqqan bo’lsa, unda biz hali ham ijodkorlik olamida bo’lishimiz mumkin, ichki ijodiy bolamizni chaqirishimiz mumkin, u anjumanlar va uni chiroyli qilish bilan qiziqmaydi. Men sizga o’zingizni zavqlantirishingizni maslahat beraman – siz o’zingizga chizib yozishga ruxsat berganingizdan beri qancha vaqt o’tdi? Ushbu mashq “Doodle” deb nomlanadi. Biz o’zimiz uchun yaratgan rutni eslaysizmi? Ushbu mashqda biz egiluvchanlikni qo’shamiz – biz ustun bo’lmagan qo’l bilan dudl chizamiz. Sarguzashtlarni yaxshi ko’radiganlar uchun biz ekstremal sport turlarini qo’shamiz. Buning uchun mashqni bajarishdan oldin ko’r-ko’rona qo’yishingiz kerak bo’ladi. Lekin bundan oldin, varaqni stol ustiga mahkamlang va bo’rni oldindan tayyorlang. A3 varag’ini tayyorlash yaxshiroqdir – bu o’zingizga ko’proq imkoniyatlar beradi. Ko’rsatmalar to’liq erkinlikdir, tasvirni chizishga harakat qilishning hojati yo’q, ba’zi bir maxsus chizilgan – hamma narsani qo’yib yuboring, chizish va o’zingizni tinglang. 5 daqiqa davomida chizish. Biz ko’zimizni ochamiz – hayronmisiz? O’zingizning ijodingizni diqqat bilan ko’rib chiqing. Tasvirni qidiring, tasvirni aks ettiring – bu siz uchun nima? Bezovta chizganingizda o’zingizni qanday his qilasiz? Bu beparvo bo’lganmi? Ushbu mashqning ko’plab shakllari va versiyalari mavjud, siz ikkala qo’lingiz bilan turli xil rangli qalamlarni ushlab, rasm chizishingiz mumkin. Siz buni oila sifatida qilishingiz mumkin, varaqni navbatma-navbat uzatib, hamma o’z hissasini qo’shadi – tanlagan rangidan. Katta formatli qog’oz yordamida bir vaqtning o’zida amalga oshirilishi mumkin. Har biringiz zavqlanishdan tashqari, o’z ijodingizni yoqib, davomini o’ylab topishingiz mumkin – kulgili hikoya yoki ertak aytib bering. Ikki qo’lingiz bilan har xil rangli qalamlarni qo’lingizda ushlab, rasm chizishingiz mumkin. Siz buni oila sifatida qilishingiz mumkin, varaqni navbatma-navbat uzatib, hamma o’z hissasini qo’shadi – tanlagan rangidan. Katta formatli qog’oz yordamida bir vaqtning o’zida amalga oshirilishi mumkin. Har biringiz zavqlanishdan tashqari, o’z ijodingizni yoqib, davomini o’ylab topishingiz mumkin – kulgili hikoya yoki ertak aytib bering. Ikki qo’lingiz bilan har xil rangli qalamlarni qo’lingizda ushlab, rasm chizishingiz mumkin. Siz buni oila sifatida qilishingiz mumkin, varaqni navbatma-navbat uzatib, hamma o’z hissasini qo’shadi – tanlagan rangidan. Katta formatli qog’oz yordamida bir vaqtning o’zida amalga oshirilishi mumkin. Har biringiz zavqlanishdan tashqari, o’z ijodingizni yoqib, davomini o’ylab topishingiz mumkin – kulgili hikoya yoki ertak aytib bering.